Nhắc đến nhạc sĩ Hoàng Nguyên (1930-1973) hầu như ai cũng biết đến sáng tác nổi tiếng của ông là "Ai lên xứ hoa đào" viết về Đà Lạt mộng mơ. Thế nhưng, trong gia tài âm nhạc mà nhạc sĩ Hoàng Nguyên để lại có không ít bài hát viết về chính chuyện tình khiến trái tim ông khôn nguôi day dứt.
Nhạc sĩ Hoàng Nguyên tên khai sinh là Cao Cự Phúc, sinh năm 1930 tại xã Diễn Bình, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Sau một thời gian học hành ở Huế, ông lên Đà Lạt dạy học từ năm 1954. Tại thành phố sương mù, bằng vốn kiến thức được trau dồi những ngày đi theo nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương ở Liên khu 4, anh giáo viên Cao Cự Phúc bắt đầu viết nhạc với bút danh Hoàng Nguyên. Ngay bài hát đầu tay "Ai lên xứ hoa đào", tên tuổi nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã được biết đến rộng rãi. Hơn nửa thế kỷ qua, "Ai lên xứ hoa đào" vẫn là bài hát hay nhất về Đà Lạt mà công chúng say mê từ thế hệ này sang thế hệ khác: "Ai lên xứ hoa đào đừng quên bước lần theo đường hoa/ Hoa bay đến bên người ngại ngần rồi hoa theo chân ai/ Đường trần nhìn hoa bướm rồi lòng trần mơ bướm hoa/ Lâng lâng trong sương khói rồi bàng hoàng theo khói sương/ Lạc dần vào quên lãng rồi đường hoa lặng bước trong lãng quên…".
Ngoài ca khúc "Ai lên xứ hoa đào", nhạc sĩ Hoàng Nguyên còn có một bài hát nữa viết về Đà Lạt là "Bài thơ hoa đào" với giai điệu và lời ca đi vào lòng người: "Ngày nào dừng chân phiêu lãng/ Khách tới đây khi hoa đào vương lối đi/ Màu hoa in dáng trời/ Tình hoa lưu luyến người/ Bồi hồi lòng lữ khách thấy chơi vơi/ Ôi! Đà Lạt là thơ/ Bài thơ mến yêu reo muôn đời/ Dệt bằng tiếng gió ngàn reo, qua đồi thông hay bên bờ suối…". Một trong những học trò của nhạc sĩ Hoàng Nguyên tại Đà Lạt sau này cũng thành đồng nghiệp của ông là nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 từng chia sẻ: "Ông ấy sống rất lặng lẽ, hàng ngày chỉ đến trường học rồi về nhà cặm cụi bên cây đàn. Khi tôi theo học nhạc, thì thầy cư ngụ ở khu vực Nhà thờ Con Gà. Thầy hiền lành và chan hoà với mọi người. Thầy chơi được rất nhiều nhạc cụ khác nhau. Dù mục đích tôi chỉ học chơi nhạc cụ, nhưng thầy đã gợi ý cho tôi đi theo con đường sáng tác ca khúc. Những bài hát đầu tay của tôi chịu ảnh hưởng rất nhiều phong cách của thầy Hoàng Nguyên. Sau này, tôi có gặp lại thầy vài lần ở Sài Gòn, nhưng rất tiếc không được cộng tác cùng thầy trong một chương trình ca nhạc hay trong một đĩa thu âm nào!". Năm 1957, chính quyền Đà Lạt mở cuộc thanh lọc công chức. Nhạc sĩ Hoàng Nguyên từng có giai đoạn tham gia kháng chiến, nên bị khám nhà. Mật vụ đã tìm thấy trong hộc tủ có bản nhạc "Tiến quân ca" của Văn Cao, nên anh giáo viên Cao Cự Phúc lập tức phải chịu án lưu đày ra Côn Đảo. Dù là thân phận người tù, nhưng tài hoa của nhạc sĩ Hoàng Nguyên rất được mến mộ. Chỉ huy ngục Côn Đảo đã mời ông về tư dinh để dạy nhạc và dạy văn cho con gái cưng 18 tuổi. Gia đình chỉ huy ngục Côn Đảo gốc gác ở Huế, mà nhạc sĩ Hoàng Nguyên cũng có nhiều năm sống ở cố đô, nên thầy giáo và cô học trò vốn sinh ra tại miền núi Ngự nhanh chóng có sự đồng cảm. Chuyện học hành chưa biết tiến triển ra sao, nhưng sau khi thầy giáo viết bài hát "Tà áo tím" nhiều tâm tư "Rồi chợt nghe tin qua lời gió nhắn/ Người áo tím qua cầu/ Tà áo tím phai màu/ Để dòng Hương Giang hờ hững cũng nao nao…" thì cô học trò có mang. Chỉ huy ngục Côn Đảo lập tức tìm cách giải quyết hậu quả. Trước hết, vận động thả nhạc sĩ Hoàng Nguyên về Sài Gòn, rồi lo liệu đám cưới. Thế nhưng, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đợi mãi vẫn không thấy người yêu xuất hiện. Thì ra, chỉ huy ngục Côn Đảo vẫn hoài nghi lý lịch của nhạc sĩ Hoàng Nguyên, nên không dám chấp nhận chàng rể "ăn cơm trước kẻng" mà đưa con gái mình về Huế sinh nở và sắp xếp một cuộc hôn nhân khác. Bẽ bàng vì "lòng trần mơ bướm hoa" tan thành mây khói, nhạc sĩ Hoàng Nguyên viết ca khúc "Cho người tình lỡ" rất lâm ly: "Khóc mà chi, yêu thương qua rồi/ Than mà chi, có ngăn được xót xa/ Tiếc mà chi, những phút bên người/ Thương mà chi, nhắc chi chuyện đã qua…/ Anh giờ đây như là chim/ Rã rời cánh biết bay phương trời nào. Em giờ đây như cành hoa/ Trót tả tơi đón đưa ngọn gió nào…/ Nẻo đường cũ giăng đầy mưa/ Khuất mù lối khiến nên tình đành lỡ/ Ta giờ đây như rừng thu/ Nắng liệm với chiếc lá vàng cuối mùa…". Năm 1960, nhạc sĩ Hoàng Nguyên tìm được tin tức cố nhân đang cư ngụ ở khu vực chợ Đông Ba nên lặn lội ra Huế tìm gặp. Cuộc gặp gỡ thật đắng cay, vì người xưa đã là vợ của một nhân vật có quyền chức. Nhạc sĩ Hoàng Nguyên viết bài hát "Thuở ấy yêu nhau" thay cho lời tạ từ: "Thuở ấy yêu nhau anh làm thơ/ Thuở ấy yêu nhau em đợi chờ/ Dòng nước Hương Giang trôi lặng lờ/ Chưa biết chi giận hờn/ Và chưa biết sầu mộng mơ/ Để đến hôm nay tôi ngồi đây/ Lặng ngắm hoa xoan rơi rụng đầy…".
Ôm nỗi đau ấy về lại Sài Gòn, nhạc sĩ Hoàng Nguyên công bố hai ca khúc thất tình nữa là "Đừng trách gì nhau" và "Em chờ anh trở lại". Nếu như ca khúc "Đừng trách gì nhau" phân bua sự mất mát: "Cuộc tình nào không thương đau, em ơi đừng trách chi nhau/ Trót vì mình vô duyên nên đôi nơi mang mối tình sầu/ Vì trời còn mưa, mưa rơi không thôi, cuốn trôi tình người/ Oán trách nhau chi, bơ vơ nhiều rồi, xót xa nhiều rồi…" thì ca khúc "Em chờ anh trở lại" chấp nhận sự trớ trêu: "Ngày anh ra đi, đường nắng chưa phai mầu/ Dòng sông chia ly, lờ lững chưa hoen sầu/ Ngờ đâu chân anh, lạc bước khi qua cầu/ Chiều nay bâng khuâng, chợt xót thương đời nhau/ Ngày anh ra đi, rặng liễu chưa xanh màu/ Mà nay bên sông, liễu khuất bến giang đầu…". Năm 1961, nhạc sĩ Hoàng Nguyên vào học khoa Anh văn ở Trường Đại học Sư phạm Sài Gòn và tiếp tục đi dạy học. Vì những bài tình ca nổi tiếng, nhạc sĩ Hoàng Nguyên kết thân với nhiều nhân vật thành đạt trong xã hội Sài Gòn lúc ấy. Một trong những người có quan hệ gắn bó với nhạc sĩ Hoàng Nguyên là nữ diễn viên Huỳnh Khanh đã đưa tác giả "Ai lên xứ hoa đào" đến gặp chồng mình là Tỉnh trưởng Phan Thiết Phạm Ngọc Thìn. Không chỉ mến mộ nhạc sĩ Hoàng Nguyên, ông Phạm Ngọc Thìn còn nhờ nhạc sĩ Hoàng Nguyên làm… gia sư cho con gái Phạm Thị Ngọc Thuần. Kết quả, nữ sinh Phạm Thị Ngọc Thuần không đậu đại học mà trở thành vợ của nhạc sĩ Hoàng Nguyên, và sinh cho ông 3 người con! Ngày 21-8-1973, nhạc sĩ Hoàng Nguyên bị tai nạn giao thông qua đời tại Vũng Tàu. Xung quanh cái chết bất ngờ ở tuổi 43 của nhạc sĩ Hoàng Nguyên có nhiều đồn đoán khác nhau. Báo chí Sài Gòn lúc ấy đặt câu hỏi rằng, có phải nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã để lộ thân phận "cộng sản nằm vùng" nên bị thủ tiêu! Suy luận ấy, không phải không có lý. Bởi lẽ, đầu thập niên 70 của thế kỷ XX, một bài hát của nhạc sĩ Hoàng Nguyên là "Đàn ơi, xa rồi" rất phổ biến ở những vùng tự do, có lời ca nhắc nhớ những ngày ông tham gia cách mạng ở liên khu 4: "Quên đi những chiều nhìn mây vương sau đèo/ Nắng vàng đùa thông reo bên bờ dòng suối lắng/ Cùng nhau vỗ súng ca cho đời biên khu/ Xa rồi ơi đàn/ Đâu đêm trăng vàng cùng chung vui bên rừng/ Tiếng trầm hùng vang vang, bóng từng đoàn chiến sĩ, nguyền dâng sức sống cho quê nhà…". Nghi án về số phận của nhạc sĩ Hoàng Nguyên đến tận hôm nay vẫn chưa có lời giải đáp thoả đáng, nhưng những ca khúc của nhạc sĩ Hoàng Nguyên vẫn vang lên trong đời sống âm nhạc "lâng lâng theo sương khói rồi bàng hoàng theo khói sương". Tháng 8-2018 vừa qua, nhân 45 năm nhạc sĩ Hoàng Nguyên rời khỏi nhân gian, Hội Văn học nghệ thuật Nghệ An đã tổ chức "Tọa đàm về nhạc sĩ Hoàng Nguyên" ngay tại quê nhà Diễn Châu của ông. Rất nhiều tham luận của giới chuyên môn đã đánh giá rất cao những đóng góp của nhạc sĩ Hoàng Nguyên cho nền âm nhạc nước nhà. Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo nhấn mạnh: "Trong thời kỳ âm nhạc miền Nam không chỉ nhạc vàng tình yêu, nhạc xanh, nhạc sến mà còn nhạc trẻ, nhạc tây, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã đi từ dòng tiền chiến lãng mạn đến tình yêu sang trọng, rồi nhập vào dòng tân nhạc hiện đại. Những câu chuyện tình yêu trong âm nhạc của ông muốn vượt lên thực tại u ám, nhưng vẫn phảng phất nỗi niềm tủi đau…".
Nhạc sĩ Hoàng Nguyên thuộc thế hệ nhạc sĩ đầu tiên có mặt ở miền Nam từ năm 1954 sau hiệp định Geneve. Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, ông để lại rất nhiều tác phẩm, trong đó được nhắc đến nhiều nhất là Ai Lên Xứ Hoa Đào, Bài Thơ Hoa Đào, Cho Người Tình Lỡ, Tiếng Hai Đêm… Nhạc sĩ Hoàng Nguyên tên thật là Cao Cự Phúc, sinh ngày 3 tháng 1 năm 1930 tại Diễn Bình – Diễn Châu – Nghệ An. Sau này vào Quảng Trị đi học, ông phải khai lại ngày tháng năm sinh khác và đổi nơi sinh thành Quảng Trị, vì vậy trong tất cả các bài tiếu sử Hoàng Nguyên từ đó về sau, người ta ghi quê quán của ông là Quảng Trị.  Thuở nhỏ, nhạc sĩ Hoàng Nguyên học trường huyện (nay là Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn ở Diễn Châu) và mê nhạc họa từ nhỏ. Lúc ấy Nghệ An thuộc Khu Bốn, vì vậy ông từng được học nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương, vừa từ Huế trở ra để tham gia Việt Minh ở Khu Bốn dưới quyền tư lệnh là tướng Nguyễn Sơn. Năm 1948, Hoàng Nguyên gia nhập Việt Minh trong đoàn Văn Công quân đội ở Khu Bốn. Năm 1950 ông theo cha về Quảng Trị. Các tài liệu gần đây cho biết dù rời chiēn khu, ông vẫn làm việc bí mật cho Việt Minh, nhận những nhiệm vụ đặc biệt. Từ Quảng Trị, Hoàng Nguyên vào học tại Trường Quốc học Huế. Tuy nhiên vì đã quá tuổi nên ông làm lại lý lịch, ngày tháng năm sinh trở thành 3-1-1932 và nơi sinh là Quảng Trị. Sau khi đậu tú tài, ông vào Đại học Huế được thời gian ngắn rồi bỏ học. Thời gian này, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã viết ca khúc Anh Đi Mai Về với một tâm thế của người từng đi kháng chiēn, và bản Đàn Ơi Xa Rồi đã được nhà xuất bản Tinh Hoa Huế ấn hành. Sau Hiệp định Genève, nhạc sĩ Hoàng Nguyên lên Đà Lạt làm thầy giáo, dạy môn nhạc và Việt văn tại Trường Tư thục Tuệ Quang thuộc chùa Linh Quang. Thượng tọa Thích Thiện Tấn (anh ruột thầy Thích Nhất Hạnh) làm Hiệu trưởng trường này. Nhà giáo Cao Cự Phúc (Hoàng Nguyên) dạy Việt văn lớp đệ lục, thầy Nhất Hạnh dạy Việt văn lớp đệ thất. Tên tuổi hai nhà giáo lôi cuốn được đông đảo học sinh đến trường Tuệ Quang. Nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 cũng là một trong những học trò của Hoàng Nguyên thời đó. Những năm sinh sống tại đây, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã ca ngợi cái đẹp thơ mộng lãng mạn của Đà Lạt bằng các ca khúc nổi tiếng Đà Lạt Mưa Bay, Ai Lên Xứ Hoa Đào và Bài Thơ Hoa Đào. Có người nói rằng với những ca khúc này, Hoàng Nguyên đã “đội vương miện” cho Đà Lạt, và cho đến nay giai điệu bài hát Ai Lên Xứ Hoa Đào vẫn còn vang mãi trong lòng người yêu nhạc vàng, yêu xứ sở sương mù… Click để nghe Lệ Thu hát Ai Lên Xứ Hoa Đào Năm 1957, chính quyền Đà Lạt có cuộc thanh lọc công chức, nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã có giai đoạn tham gia kháng chiến ở Khu Bốn nên nằm trong diện bị điều tra. Cảnh sát khám xét bất ngờ và phát hiện tại nhà của Hoàng Nguyên có bản nhạc Tiến Quân Ca của nhạc sĩ Văn Cao nên ông bị bắt. Khi đó hầu hết các tù nhân chính trị đều bị đày ra Côn Đảo thuộc tỉnh Côn Sơn. Tại đây, sự tài hoa của nhạc sĩ Hoàng Nguyên đã được chỉ huy trại tù Côn Đảo mến mộ và đưa về tư gia để dạy nhạc và Việt văn cho con gái 19 tuổi. Những tháng ngày gần gũi nhau đã làm bùng phát cuộc mối tình mãnh liệt, không lâu sau đó thì cô gái mang thai. Việc “ăn cơm trước kẻng” với một phạm nhân của vị tiểu thư này, nếu để người ngoài biết được thì sẽ trở thành tai tiếng lớn cho gia đình, nên cha cô gái phải đứng ra giải quyết hậu quả. Đầu tiên ông vận động để Hoàng Nguyên được thả về Sài Gòn, sau đó đưa con gái về lại quê ở Huế để “lánh nạn”, chờ ngày sinh con xong để sắp xếp một cuộc hôn nhân. Tuy nhiên sau đó, có thể vì vẫn còn hoài nghi về thân phận “cộng sản” của nhạc sĩ Hoàng Nguyên, phần thì không chấp nhận cuộc tình thầy trò vượt quá giới hạn, nên cha của cô gái đã sắp xếp một cuộc hôn nhân khác cho con mình. Nhạc sĩ Hoàng Nguyên biết tin cô gái lấy chồng, thân phận bẽ bàng, ông viết khúc Cho Người Tình Lỡ để tưởng niệm một mối tình thâm. Click để nghe Dạ Hương hát Cho Người Tình Lỡ Tại Sài Gòn, Hoàng Nguyên vừa sáng tác vừa dạy học ở trường tư thục Quốc Anh. Năm 1961, ông theo học tại Đại học Sư Phạm Sài Gòn, ban Anh văn. Trong thời gian này Hoàng Nguyên có quen biết và nhận được sự bảo bọc của ông Phạm Ngọc Thìn, thị trưởng thành phố Phan Thiết, có tư thất ở Sài Gòn. Vợ của ông Phạm Ngọc Thìn là nữ diễn viên Huỳnh Khanh, mến mộ tài năng của Hoàng Nguyên qua những bài hát nổi tiếng, đã nhận ông làm em nuôi. Hoàng Nguyên dạy kèm cho Ngọc Thuận, con gái ông bà Phạm Ngọc Thìn đang học ở Sài Gòn. Lại thêm một lần nữa thầy trò yêu nhau, rồi Hoàng Nguyên trở thành con rể ông bà Phạm Ngọc Thìn. Năm 1965, Hoàng Nguyên bị động viên vào Khóa 19 Trường Bộ Binh Thủ Đức. Ra trường được thuyên chuyển về Cục Quân Cụ, dưới quyền của Đại tá nhạc sĩ Anh Việt – Trần Văn Trọng. Ban nhạc Hương Thời Gian của Anh Việt giao cho Hoàng Nguyên làm trưởng ban, phần kỹ thuật và hòa âm do Nguyễn Hậu (em ruột của Nguyễn Hiền) đảm nhận. Hương Thời Gian xuất hiện trên Đài phát thanh và Đài truyền hình đã thu hút khá đông thính giả mộ điệu. Nhưng một định mệnh xảy ra với người nhạc sĩ tài hoa, trong một chuyến công tác bằng xe Jeep ở Vũng Tàu, Hoàng Nguyên qua đời tại dốc 47 Vũng Tàu vì tai nạn xe hơi năm 1972, để lại vợ và 3 con. Năm 1973, nhóm thân hữu Hoàng Nguyên gồm nhạc sĩ Nguyễn Hiền, Anh Việt, Lê Trọng Nguyễn, Lan Đài cho xuất bản tuyển tập nhạc của nhóm thân hữu nói trên để phổ biến, lấy tiền xây mộ bia cho Hoàng Nguyên. Bài: Đông Kha (biên soạn) |
