Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo Trường Đại học Hùng Vương, đặc biệt là TS. Nguyễn Thị Thanh Tuyên người đã tận tình chỉ bảo, hết lòng hướng dẫn em hoàn thành luận văn này. Show Xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, quý thầy/cô trường Tiểu học Vĩnh Phú, huyện Phù Ninh – tỉnh Phú Thọ, đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong thời gian khảo sát và thực nghiệm sư phạm. Phú Thọ, ngày ... tháng ..ăm 2020 Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Hằng iii MỤC LỤCLỜI CAM ĐOAN............................................................................................. LỜI CẢM ƠN.................................................................................................. MỤC LỤC...................................................................................................... DANH MỤC BẢNG....................................................................................... DANH MỤC BIỂU ĐỒ................................................................................. DANH MỤC HÌNH ẢNH............................................................................ DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC TOÁN LỚP 1........................ 5 1.1ổng quan vấn đề nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực của đề tài................ 5
1.2. Đặc điểm tâm lí, tính cách................................................................................................... 7 1.2. Đặc điểm tư duy, nhận thức................................................................................................ 9 1.2. Lí luận về hứng thú học tập............................................................................................. 11
1.3. Trò chơi................................................................................................. 13 1.3. Trò chơi toán học.................................................................................. 15 1.3. Ý nghĩa trò chơi toán học trong dạy học toán cho học sinh lớp 1........ 19
v
vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1. Nhận thức của giáo viên về vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng trò chơi toán học trong dạy học lớp 1................................................................... 22 Bảng 1: Tìm hiểu về mức độ SDTC của GV............................................... 23 trong DH toán lớp 1........................................................................................ 23 Bảng 1. Tìm hiểu veef các nguồn trò chơi để giáo viên lựa chọn, sử dụng trong dạy học toán lớp 1.................................................................................. 23 Bảng 1: Mức độ sử dụng các PP và hình thức TCDH toán lớp 1 của GV.. 24 Bảng 1. Thời điểm tổ chức trò chơi trong dạy học toán của giáo viên........ 24 Bảng 1. Những khó khăn mà giáo viên thường gặp phải khi tổ chức trò chơi trong dạy học toán ở lớp 1.............................................................................. 25 Bảng 1. Các biện pháp, hình thức nhằm nâng cao kĩ năng tổ chức trò chơi của giáo viên................................................................................................... 26 Bảng 1: Tìm hiểu sự hứng thú của HS lớp1 khi tham gia TCTH................ 26 Bảng 1. Nhận xét tổng thể về chương trình môn toán lớp 1 so với chương trình hiện hành................................................................................................ 40 Bảng 3: Thống kê số lượng học sinh các lớp thực nghiệm và đối chứng.... 82 Bảng 3: Thống kê kết quả học tập của học sinh lớp TN và ĐC trường Tiểu học Vĩnh Phú................................................................................................... 82 Bảng 3: Thống kê kết quả học tập của học sinh lớp TN và ĐC trường Tiểu học Dữu Lâu.................................................................................................... 83 Bảng 3: Tổng hợp ý kiến giáo viên về hoạt động thực nghiệm................... 86 Bảng 3: Kết quả đánh giá tri thức của học sinh lớp thực nghiệm và đối chứng trường tiểu học Vĩnh Phú..................................................................... 88 Bảng 3: Kết quả đánh giá tri thức của học sinh lớp thực nghiệm và đối chứng trường tiểu học Dữu Lâu...................................................................... 89 viii DANH MỤC HÌNH ẢNHHình ảnh 1: Bộ sách “Kết nối tri thức với cuộc sống” mỗi bài học có 4 phần.. 33 Hình ảnh 1: Nhóm nhân vật xuyên suốt và lớn lên cùng học sinh cấp tiểu học trong sách giáo khoa Toán lớp 1 “Kết nối tri thức với cuộc sống”.......... 34 Hình ảnh 1: Bộ sách “Cùng học để phát triển năng lực” mỗi bài học được 35 thiết kế theo 4 hoạt động cơ bản..................................................................... 35 Hình ảnh 1: Sách Toán “Cùng học để phát triển năng lực” có tính tích hợp cao................................................................................................................... 36 Hình ảnh 1: Sách Toán “Cánh Diều”........................................................... 37 ix DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮTSTT Từ viết tắt Nguyên nghĩa 1 GD Giáo dục 2 GD&ĐT Giáo dục & đào tạo 3 TC Trò chơi 4 TCTH Trò chơi toán học 5 GV Giáo viên 6 HS Học sinh 7 PP Phương pháp 8 TCTC Tổ chức trò chơi 9 TCHT Trò chơi học tập 10 PPTC Phương pháp trò chơi 11 NXB Nhà xuất bản 12 DH Dạy học 13 HĐ Hoạt động 14 SGK Sách giáo khoa 15 SGV Sách giáo viên 16 TH Tiểu học 17 GQVĐ Giải quyết vấn đề 18 CSVC Cơ sở vật chất 19 HĐHT Hoạt động học tập 20 KHTN Khoa học tự nhiên 2 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU2. Mục tiêu Thiết kế và sử dụng TCTH trong dạy học môn toán lớp 1 giúp tăng cường hứng thú học tập của HS góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn toán ở tiểu học. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn liên quan đến vấn đề nghiên cứu. - Đánh giá thực trạng sử dụng PPTC trong giảng dạy môn toán hiện nay ở trường TH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Thiết kế hệ thống TCTH dùng trong DH môn toán lớp 1 - Đề xuất cách sử dụng trò chơi vào DH môn toán lớp 1 nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học.. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính hiệu quả và khả thi của các TCTH đã xây dựng. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3. Đối tượng nghiên cứu Các TCTH và cách sử dụng chúng trong dạy học môn toán lớp 1. 3. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung vào việc thiết kế các TC trong dạy học môn toán lớp 1 theo chương trình mới.
5. CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 5. Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các tài liệu tâm lí học, giáo dục học, tài liệu về phương pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn toán, các quan điểm đổi mới trong dạy học môn Toán. 3 5. Phương pháp điều tra, quan sát Dự giờ, điều tra, phỏng vấn, Dùng phiếu (An két) để tiến hành điều tra, tìm hiểu nhằm thu thập thông tin về thực trạng việc vận dụng PP tổ chức trò chơi nhằm nâng cao hiệu quả học tập cho HS lớp 1 tại một số trường Tiểu học ở tỉnh Phú Thọ. 5. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm của các giáo viên giỏi ở trường Tiểu học về việc dạy học môn Toán khi vận dụng PP TCTC cho HS. 5. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Xin ý kiến giảng viên hướng dẫn, các giảng viên giảng dạy môn Toán ở trường Đại học và các giáo viên dạy giỏi môn Toán ở trường Tiểu học về nội dung nghiên cứu để hoàn thiện đề tài. 5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành dạy thực nghiệm một số tiết ở trường tiểu học để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của việc vận dụng phương pháp tổ chức trò chơi trong dạy học môn toán lớp1 nhằm nâng cao hiệu quả học tập ở trường tiểu học đã đề xuất. 5. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng để xử lí kết quả điều tra thực trạng và kết quả thực nghiệm sư phạm nhằm đưa ra những trò chơi phù hợp với nội dung bài học giúp học sinh nắm vững kiến thức - kĩ năng một cách khoa học và nhanh chóng. 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN - Làm sáng tỏ một số vấn đề lí luận về thiết kế và sử dụng TCTH nhằm nâng cao HTHT cho HS lớp 1. - Xác định được thực trạng, mức độ sử dụng TCTH cho HS lớp 1 tại địa bàn huyện Phù Ninh, tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất hệ thống trò chơi và hướng dẫn cách sử dụng trò chơi toán học nhằm nâng cao HTHT cho HS lớp 1. 7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu; kết luận; tài liệu tham khảo và phụ lục; nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: 5 CHƯƠNG 1LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÒCHƠI TRONG DẠY HỌC TOÁN LỚP 11.1ổng quan vấn đề nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực của đề tài Các tác giả đầu ngành trong môn Toán học như Đào Tam, Nguyễn Trọng Chiến, Nguyễn Thị Kim Thoa, Phạm Thanh Thông, Hoàng Bá Thịnh, Trần Đồng Lâm... đã nghiên cứu nhiều góc độ khác nhau của môn Toán và phương pháp dạy học môn Toán. Tài liệu “Tổ chức hoạt động vui chơi ở Tiểu học nhằm phát triển tâm lực, trí tuệ và thể lực cho học sinh” do tác giả Trần Nhật Thăng ( Chủ biên) đã giới thiệu các TC vận động cho HSTH. Tác giả Trần Đồng Lâm cùng các tác giả khác đã giới thiệu 1 số TC giữa buổi cho HSTH giúp học sinh giải trí sau những tiết học căng thẳng. - Trong cuốn “Đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học” (Sách dự án – NXB Giáo dục, 2005). Nhóm tác giả đã nêu bật lên định hướng đổi mới PPDH trong các môn học ở Tiểu học, các yêu cầu cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán; đã nêu ra các phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp dạy học hiện đại trong bộ môn Toán, ưu và nhược điểm của các phương pháp đó. Tuy nhiên cách vận dụng các phương pháp đó nói chung và phương pháp tổ chức trò chơi nói riêng ntn để đạt kết quả cao thì nhóm tác giả này chưa đi sâu nghiên cứu. Dựa trên những kiến thức mà tác giả đã đưa ra làm cơ sở vững chắc để tôi nghiên cứu đề tài đạt hiệu quả cao. - Trong cuốn “Phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học” NXB ĐH Huế 2007 – Nguyễn Trọng Chiến, Nguyễn Thị Kim Thoa đã nêu mục tiêu- nội dung- PPDH môn toán ở tiểu học; đưa ra hệ thống các bài tập tham khảo và vận dụng các phương pháp để hướng dẫn HS giải quyết. Nhóm tác giả đã nêu lên đặc điểm của PPDH theo nhóm. Tuy nhiên chưa có những hình thức dạy học theo nhóm, vận dụng phương pháp đó như thế nào để đạt hiệu quả cao. - Trong cuốn “Thực hành phương pháp giải Toán ở Tiểu học” Nhà xuất bản Đại học Huế 2008. TS Đào Tam ( Chủ biên), Phan Thanh Thông, Hoàng Bá Thịnh. Nhóm tác giả đã đưa ra mục tiêu dạy học bộ môn Toán, cách vận dụng thực hành 6 dạy Toán trong các phân môn thực hành dạy học các STN, thực hành dạy các STP, thực hành dạy học các yếu tố đại số, thực hành dạy các yếu tố HH, thực hành dạy các yếu tố ĐL và đo ĐL, thực hành giải toán có lời văn. Mỗi phân môn nhóm tác giả đã nêu lên cách vận dụng dạy học bài đó như thế nào? Tuy nhiên, các TG chưa đi sâu nghiên cứu các PP đó và cách sử dụng các PP đó trong từng giai đoạn cụ thể. Ngoài ra còn một số TG nghiên cứu về PPDH môn Toán như: Lê Văn Thuận, Trần Luận... và một số tác giả khác. - TC là một trong những HĐ không thể thiếu của con người. Cùng với lao động và học tập, trò chơi làm cho cuộc sống con người thêm phong phú. Đối với trẻ nhỏ, chơi chính là cuộc sống thực của chúng. Ở lứa tuổi HSTH, mặc dù HĐ chơi đã lui về phía sau, nhường vai trò chủ đạo cho học tập, nhưng TC vẫn có một vị trí chủ đạo trong cuộc sống của các em nói chung và sự phát triển của các em nói riêng. - Trò chơi là một hoạt động cần thiết đối với sự phát triển tâm- sinh lý trẻ em. "Không chơi trẻ không thể phát triển, không chơi đứa trẻ chỉ tồn tại chứ không phải là đang sống. Đó là một thực tế mang tính quy luật" [14]. “Song chơi không phải là sự giải phóng năng lượng dư thừa như F và G quan niệm, chơi cũng không phải là hành vi bản năng sinh học như SFreud tưởng, mà chơi của trẻ mang bản chất xã hội”. - Theo Đ. B. Elkônin đã nghiên cứu lịch sử về phát triển TC trong mối liên hệ giữa sự phát triển của xã hội với sự thay đổi và phát triển của trẻ. “Lịch sử phát triển trò chơi gắn liền trong mối quan hệ với sự phát triển của xã hội loài người và sự thay đổi vị trí của trẻ trong hệ thống những mối quan hệ xã hội. Ông cho rằng, nhu cầu và ham muốn hiểu biết về thế giới xung quanh chính là nguồn gốc, động lực giúp trẻ tích cực hoạt động trong trò chơi”. - Dựa trên quan điểm Macxit, các nhà khoa học xô viết cũng đã khẳng định: “Trò chơi có nguồn gốc từ lao động và mang bản chất xã hội. Trò chơi được truyền thụ từ thế hệ này sang thế hệ khác chủ yếu bằng con đường giáo dục”. Như vậy vấn đề TCHT đã được nhiều TG quan tâm dưới nhiều góc độ khác nhau. Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu vào thiết kế và sử dụng TCTH nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh lớp 1. Do đó, trong khuôn khổ 8 đầu bước vào lớp 1. Đến trường, HS có HĐ mới giữ vai trò chính quyết định những biến đổi tâm- sinh lý cơ bản ở chúng. Các em bắt đầu được hình thành những mối quan hệ với bạn bè cùng tuổi và thầy cô giáo mới. Trẻ thực hiện một cách tự giác có tổ chức các HĐ phong phú - đa dạng từ nhà trường, gia đình và xã hội. Điều đó tác động đến sự hình thành, phát triển nhân cách của HS. Có thể nói HS đầu cấp TH là những nhân cách đang hình thành và phát triển. Một vấn đề nổi bật nhất trong nhân cách của HS lớp 1 là đời sống tình cảm của các em. “Trẻ đang ở lứa tuổi ngây thơ, trong trắng, giàu cảm xúc, dễ bị xúc động trước các hiện tượng xung quanh. Các em dễ vui, dễ buồn, dễ rung cảm... Sự nảy sinh tình cảm ở HS lúc này gắn liền với những tình huống cụ thể với những hoạt động của trẻ. Trạng thái tình cảm được bộc lộ khỏ rõ ràng qua ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, hành vi của các em. Tình cảm của HS đã có nội dung phong phú và bền vững hơn so với những lứa tuổi trước. Tình cảm trí tuệ đang hình thành và phát triển, các em dần biết chăm lo cho kết quả học tập, biết thể hiện sự hài lòng hay không hài lòng với những điểm số của mình. Ở lứa tuổi này trẻ rất ham hiểu biết, thích khám phá để tìm cái mới lạ trong thế giới tự nhiên và xã hội gần gũi xung quanh. Các em luôn miệng hỏi người lớn vì sao thế này, tại sao thế kia... Tình cảm đạo đức và tình cảm thẩm mĩ cũng được thể hiện khá rõ nét thông qua tình cảm bạn bè, tình cảm thầy trò, tình cảm tập thể, tình cảm ham thích cái đẹp.”[12]. Việc tổ chức tốt đời sống và HĐ tập thể cho HSTH là điều kiện cần thiết để hình thành và phát triển nhân cách cho các em. Ýchí của HS lớp 1 cũng đang hình thành, phát triển nhưng những phẩm chất ý chí của các em như: kiềm chế; độc lập; tự chủ và tính kiên trì còn yếu. Trẻ chưa đủ kiên trì theo đuổi lâu dài những mục đích đã đề ra, chưa kiên trì khắc phục những khó khăn khi gặp phải. Vì vậy nếu thất bại làm trẻ có thể bị mất sức lực, lòng tin và khả năng của trẻ. Tính cách của HS lớp 1 chỉ mới được hình thành, các em có những tính cách tốt như: tính ham hiểu biết; tính hồn nhiên; tính chân thực và tính bắt chước... Tính cách nổi bật của các em là tính xung đột. “khuynh hướng hành động ngay tức khắc do ảnh hưởng của các kích thích trực tiếp trong tính cách của các em có nhiều mâu thuẫn và chưa bền vững”. 9 Tóm lại: Học sinh lớp 1 thực hiện bước chuyển hoạt động chủ đạo: từ vui chơi sang học tập. Học tập là một dạng HĐ được điều khiển bởi mục đích tự giác là lĩnh hội những tri thức- kĩ năng- kĩ xảo mới để từ đó tạo nên những năng lực mới. Hoạt động này không tự nhiên mà có mà nó được hình thành bằng "phương pháp nhà trường" dưới tác động của GV. Để có hoạt động học theo đúng nghĩa của nó, khi bước chân đến trường Tiểu học trẻ cần được chuẩn bị chuyên biệt. Việc chuẩn bị tốt nhất cho bước chuyển này là hình thành và luyện cho trẻ những qui ước, kí hiệu, các thao tác chân tay cần dùng cho quá trình học tập về sau. Bước chuyển tiếp này còn được thực hiện bằng những việc làm trên lớp nhằm hình thành ở các em các quá trình tâm sinh lí có chủ định đồng thời hình thành và phát triển ở trẻ nhu cầu nhận thức, nhu cầu học tập. Quá trình học tập của HS lớp 1 là quá trình hình thành ở các em hoạt động học đích thực, trong đó việc hình thành cách học, hình thành các thao tác trí óc nổi lên hàng đầu. Đó là các chất cần đạt được tuy chỉ là những yếu tố ban đầu rất thô sơ. Ở lớp 1 dưới sự ảnh hưởng chính của việc giảng dạy-giáo dục của nhà trường-gia đình và xã hội; tổ chức đoàn đội; sự phát triển tâm sinh lí-nhân cách của trẻ đang diễn ra mạnh mẽ. Vì vậy tổ chức các TCHT cho các em cũng là một con đường hình thành và phát triển nhân cách cho trẻ. 1.2. Đặc điểm tư duy, nhận thức Ở HSTH diễn ra sự phát triển toàn diện về các quá trình nhận thức, trong đó đáng kể nhất là sự phát triển của tri giác, trí nhớ, chú ý, tưởng tượng và tư duy. Tri giác của HS đầu cấp tiểu học còn mang tính tổng thể, ít đi vào chi tiết. Vào đầu lớp 1, trẻ chưa biết phân tích có hệ thống những thuộc tính và phẩm chất của các đối tượng tri giác. Trình độ tri giác của các em được phát triển nhờ vào những hành động học tập có mục đích, có kế hoạch được gọi là quan sát. Trò chơi vốn là một hoạt động thực hành thú vị, hấp dẫn, sống động do đó nó kích thích tri giác của HS. Khi tổ chức trò chơi cho HS, giáo viên phải hướng dẫn cho các em quan sát (ví dụ quan sát mẫu). Vì vậy, việc sử dụng phong phú các trò chơi trong dạy học cũng giúp tính tổng thể của tri giác dần dần nhường chỗ cho tri giác chính xác, tinh tế dưới sự hướng dẫn của GV. |
