 Page 2Nước ta có nhiều ca dao, đó là cội nguồn văn hóa của ta.Ca dao được dùng vào trong sinh hoạt của nhân dân:-Dùng để nói năng-Dùng để ru trẻ-Dùng để trao duyên. -Dùng để ca hát trong khi lao động Đó là bốn công dụng lớn của ca dao. Nếu chia theo thể loại thơ thì có thể chia thành mấy loại sau:-Lục bát hay lục bát biến thức.-Song thất lục bát.-Ngũ ngôn hay ngũ ngôn biến thức ( chen những câu bốn hay 6, 7 chữ) -Nói lối: câu bốn chữ Ca dao được dùng để ca hát trong nhân dân cho nên cũng gọi là dân ca.Sau này tân nhạc nổi lên, áp dụng nhạc Tây phương vào trong ca dao cho nên loại tân nhạc này cũng được gọi là dân ca. Về sinh hoạt thì có những loại như hát đò đưa, hò giã gạo, hò huê tình, hát ví phường vải... Người ta gọi hát cò lả vì khởi đầu có câu Con cò bay lả bay la... Loại hát trong lao động phần lớn cũng là hát huê tình. Hát ví phường vải, phường nón, hò mái nhì, hò huê tình thường có ba bước. Bước thứ nhất là chào hỏi, bước thứ hai là tỏ tình, bước thứ ba là kết thúc để ra về. Trong phần thứ hai nội dung là tỏ tình mà cũng có thể là hát đối đáp, mà phần lớn là đối đáp. Đây là trò chơi trí tuệ, cũng nằm trong loại câu đố của văn chương truyền khẩu nước ta. Loại đối đáp này đều phổ thông trong các dân ca ba miền. Các loại hát này có thể chia làm hai loại: đơn ca hay hợp ca. Có thể vừa đơn ca vừa hợp ca. Ngày nay, trong nhiều clip là hợp ca nhưng thực tế e không phải thế. Vì khi đối đáp, có những cá nhân đặt ra câu mới thì bên phe khác cũng phải tìm câu mới mà trả lời, cho nên không có hợp ca trong trường hợp này. Như trong hát trao duyên, quan họ, trống quân, hò mái nhì, lúc mới vào và lúc ra về, có thể theo khuôn mẫu cũ mà hợp ca. Hát quan họ là sinh hoạt đối đáp giữa nam và nữ có các quan viên các nơi tới tham dự. Quan là những người có chức quyền,làm việc trong triều đình hoặc các bộ viện hay xã thôn. Nhưng quan viên cũng là nói chung một cách tôn trọng những quý khách. Về nghệ thuật kết cấu câu ca thì như người ta gọi là hát dặm hay dậm là bài hát dài, thường theo lối thơ ngũ ngôn, theo cước vận, nhưng đôi khi cũng có câu 4 chữ hay 6, 7 chữ. Mở đầu thường có cặp lục bát sau mới đến bài ngũ ngôn, nhưng phần nhiều vào ngay ngũ ngôn. Có những câu lập lại cho nên lối hát này là lối hát dặm hay dậm.(Dặm hay Dậm là thêm vào, lập lại, đan vào, chêm vào). Cũng như điệp khúc của âm nhạc, là sự lập lại, nhưng hát dặm thỉnh thoảng trong bài, khoảng năm hay mười câu mới có một câu lập lại. . Ai khun (khôn) bằng Từ HảiCũng mắc dại Thuý KiềuNghe lời nói mà xiêuVề thu binh cuốn giáo Hạ cột cờ cuốn giáo”. Còn hát ví tức trong bài ca có đoạn ví von.Theo Tự Điển Khai Trí Tiến Đức,ví là so sánh, ví người nọ với người kia. Ví cũng là lối ca dao, lấy truyện này để ví hay khêu gợi truyện khác. Hát ví.Ví von: nói chung về hát ví. Kinh Thi có ba nghệ thuật chính là phú, tỉ hứng. Ca dao Việt Nam cũng vậy. Tỉ tức là so sánh, là ví.Một trong nghệ thuật của ca dao là dùng thể ví. Trong câu ca dao, người ta đưa ra hai vật để so sánh với nhau, đôi khi rõ ràng, đôi khi so sánh kín đáo Ví ví von von/ Anh cho một cái,/ cõng con về nhà. Đó là sơ lược về cách phân loại dân ca. Hát ru là hát ru con, chỉ có mẹ và con, bà và cháu hay chi và em. Hát ru không cần âm nhạc hòa hợp.Ở đâu cũng có hát ru. Các nước phần lớn có hát ru. Hát ru có thể dùng mọi lối. Khắp nước ta hát ru thường dùng thể thơ lục bát, và các thể thơ khác, Người ta cũng ru con bằng Kiều, Phan Trần, Lục Vân Tiên. Hát quan họ, trống quân, hát ví, hát đò đưa, hát xẩm, hò huế, hò khoan, hò hụi, nói chung các thể dân ca thì cũng dùng các thể lục bát và các thể khác. Các loại này là ca hát, là văn nghệ trong quần chúng hay trong các lễ hội cho nên đôi khi có nhạc, và có nam nữ hai phe đối đáp. Nói hát ru là nói về mục đích, còn nói về hát dặm là nói về kết cấu bài thơ, có những câu lập lại. Hai bên có chỗ khác và giống nhau. Hát ru có thể là hát dặm hay theo lục bát và các thể khác. Người Nghệ Tĩnh Bình cũng vậy nhưng đặc biệt hát ru ở ba tỉnh Nghê Tĩnh Bình có loại hát ru theo lối hát dặm. Tuy phân chia như vậy, nhưng tìm hiểu sâu xa thì thấy khác nhau. Ở Bắc , tỉnh Hà Nam cũng có hát dặm nhưng hát dặm Hà Nam theo thể lục bát , nghệ thuật và nội dung giống quan họ, và có loại dùng để cúng tế thần linh như là loại hát chầu văn. Ngay ở Nghệ Tĩnh Bình có bài gọi là hát dặm mà là lục bát. Hát ru thì cá thể và im lặng. Mẹ ru con, chị ru em. Hát dặm dùng cho mục đich ru con mà cũng dùng trong trai gái đối đáp trao tình. Hát ru là cá thể và im lặng.Còn hát dặm có thể hợp ca, thì có nhạc, trống, phách và có nhiều loại hát dặm như Dặm xẩm, dặm nối, dặm vè, dặm ru, dặm cửa quyền, dặm kể. Có các tiết tấu phách mạnh, phách nhẹ, những nhịp trong và ngoài. Hát dậm phổ thông tại Nghệ An. Cùng một bài ca dao, người ta có thể dùng để hát ru, hát trống quân, hát quan họ, hát xẫm thiên hóa vạn biến . Các bài hát ví dặm ở Nghệ Tĩnh Bình cũng có thể thấy ở những bài hò khoan, hò hụi, hò giã gạo ở Huế (như bài hát ví phường vải Nghệ An giống hò giã gạo ở Huế). Ba tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh Quảng Bình giọng nói cũng giống nhau, và hát ru kiểu cách và văn loại cũng giống nhau. Đời Trần Lê, nước ta chỉ đến Nghệ An, Nghệ An là trấn địa đầu, thường bị quân Chiêm Thành quấy phá. Đời Trần thu nhận hai châu Ô Lý đem sát nhập vào trấn Nghệ An, chưa có Thuận Hóa, Quảng Nam, cho nên Hà Tịnh, Quảng Bình chưa có danh xưng và thuộc trấn Nghệ An. Quân Tam phủ lộng hành ở Thăng Long không ai khác hơn là dân Thanh Nghệ, mà trong đó cũng có phần dân Quảng Bình vì lúc này Quảng Bình còn mang tên là châu Minh Linh, Bố chánh, thuộc trấn Nghệ An. (Châu là đơn vị hành chánh nhỏ của trấn. Dưới trấn có phủ, huyện, và châu. Châu là đơn vị nhỏ hơn huyện ,thuộc vùng rừng núi, triều đình đặt chức tri châu cai trị) Đến thời Trịnh Nguyễn phân tranh, phía Bắc sông Gianh thuộc họ Trịnh, phía Nam sông Giang thuộc chúa Nguyễn. Thực ra thì quân hai bên đã nhiều lần vượt qua sông Gianh. Dù Trịnh hay Nguyễn quân hai bên cũng là người Thanh Nghệ cả. Vì chính trị và xã hội như vậy, cho nên ba tỉnh Nghệ Tĩnh Bình có ngôn ngữ và văn hòa giống nhau. Đời Trịnh Nguyễn phân tranh, cũng có lúc Quảng Bình thuộc trấn Thuận Hóa. Đến thời Gia Long thống nhất, Quảng Bình thành tỉnh riêng. Đến khi Việt Minh lên, chia Thanh Nghệ Tĩnh thành liên khu ba, còn Bình Trị Thiên thuộc liên khu bốn. Từ đó Quảng Bình tách khỏi Nghệ An và đi gần với Thừa Thiên, Huế..
Sơn Trung PHỤ TỬ TÌNH THÂM Phụ tử tình thâm, Công thầy ngãi mẹ.Đừng tiếng tăm nặng lời,Đừng cả tiếng rộng hơi,Mắng trả người sao nên,Cãi mẹ thầy sao phải.Nằm đêm nghĩ lại,Nhớ hai cội thung huyên,Trả công ơn mới nên,Trả lượng vàng mới đáng.Mười ngày chin thángThầy dưỡng dục hoa thai,Mẹ dưỡng dục hoa thai.Con lên một lên hai,Lo ấp yêu bồng ẵm.Đứa lên ba, lên bốn,Bú mớm mẹ chưa rời.Đứa năm bảy nhởi chơi.Đứa chin, muời khôn nậy.(lớn)Đứa muời lăm, muời bảy,Lo trang điểm dồi mài,Sang hăm mốt, hăm hai,Lo gia tư nội trợ,Lo cửa nhà nội trợ.Hoa tươi ngọc nở,Ước sum họp vui vầy,Thầy tơ tưởng đêm ngày,Mẹ tư tưởng đêm ngày,Ước dâu hiền rể thảo.Sách thánh hiền là đạo,Người hỉ, xã, từ, bi,Con lỗi lầm điều chi,Xin mẹ thầy xá quá.Đừng coi thượng bằng hạ,Mà ra đạo phi thườngCon đứa ghét đứa thương,Tội tam tòng phụ tử.Trong sách có chữ,Xin ai nấy xem vào,Thầy một tuổi một cao,Mẹ một tuổi một cao,Đừng bât kỳ nặng nhẹ.Con ở gần thầy mẹ,Năng xây đáp vun trồng.Vợ dại đã có chồng,Để vào ra thăm viếng.Khi đồng hàng, miếng bánh,Khi bún sốt, lòng tươi,Ta nương dắt lấy người,Kẽo mai già bách tuế.Cây vàng, lá úa,Lá úa, lá vàng.Lá rụng cội đại ngàn.Con tìm đâu được nữa,Cháu đâu tìm được nữa.Mai ra hương lửa,Tay vái lạy, chân quỳ,Thầy chẳng thấy ăn chi,Mẹ chẳng thấy ăn chi,Chỉ thấy ruồi với muỗi.Đêm chiêm bao mộng muội,Thầy chẳng thấy đoái hoài,Mẹ chẳng thấy đoái hoài.. Ai ở được như lời,Đươc phụ từ, tử hiếu không sai. (Dị bản) Công cha như núi Thái Sơn Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra Một lòng thờ mẹ kính cha Lo tròn chữ hiếu mới là đạo con Phụ tử tình thâmCông thầy nghĩa mẹĐừng tiếng tăm nặng lờiĐừng cả tiếng dài hơiNói mẹ cha sao nênMà cãi mẹ thầy sao phảiĐêm nằm nghĩ lạiNhớ đến cội thung huyênCông cù lao ai đềnNghĩa sinh thành ngày trướcKhi ăn cơm bát nướcƯớc phụ tử tình thâmThầy đói rách nợ nầnMẹ đói rách nợ nầnCũng vì con thơ ấuDù phụ trải trắc mẫuRồi trắc trải khó khănCon ở có thủy có chungĐược phụ từ tử hiếuMà được phụ từ tử hiếuDăm ba cành đào liễuSáu bày quả nam nhiThầy chưa được nhờ chiMẹ chưa được nhờ chiĐền công ơn cho đángCông mẹ thầy cho đángRồi mười ngày chín thángMẹ thúc dục nên thaiCon nên ( lên) một nên haiThầy ấp yêu bồng bếMẹ ấp yêu bồng bếCon nên ( lên) ba nên bốnCon tríu mẹ chưa rờiĐứa sáu bảy ăn chơiCon chín mười khôn nậy ( lớn)Đứa chín mười khôn nậy Giờ thầy chưa được cậyMẹ cũng chưa được nhờMẹ đang phải lo,Đứa mánh khăn tấm áoĐứa mánh quần tấm yếmCon mười lăm mười bảy Con ăn học dùi ( dồi) màiĐứa mười chín đôi mươiLo chăm xa dựng họpLo cửa nhà dựng họp Khi hoa cười ngọc nởChốn đào liễu sum vầyThầy mơ tưởng đêm ngàyMẹ tơ tưởng đêm ngàyƯớc dâu hiền rể thảoMong dâu hiền rể thảoThánh hiền là đạoRồi khuất bóng từ biCon có lỗi điều chixin mẹ thầy xá quáĐừng cậy thượng át hạỞ ra dạ khinh thườngCon đừng đứa ghét thươngCũng nhất giai chi tửCũng giai bằng chi tửTrong sách có chữCon mới phải trông vàoThầy một tuổi một caoMẹ một tuổi một caoCon đừng bấc chì nặng nhẹ,Chớ bấc chì nặng nhẹ.Con ở gần thầy mẹPhải xây đắp vun trồng,Khi vợ dại thì có chồngPhải vào ra thăm viếng,Phải đi về thăm viếng.Khi đồng quà chữ bánhKhi bún sốt lòng tươiTa nâng giấc cho ngườiKẻo mai rồi tạ thếMai sau rồi tạ thế Rồi một mai bách tuếra cây úa lá vàngLá rụng cội đại ngànCon tìm mô (đâu) được nữaCon muốn tìm mô )đâu) được nữaKhi cúng hương cúng lửaKhi vào bái ra quỳThầy chẳng thấy ăn chiMẹ chẳng thấy ăn chiChỉ thấy ruồi với kiếnChiêm bao tưởng đếnDù than vắn thở dàiThầy không đoái không hoàiMẹ cũng nỏ ( chẳng) đoái hoàiThật là phụ từ tử hiếuAi ơi làm con trọn đạo Nhắc ai ghi lòng… à á à ơi… ĐÁ VÀNGĐá vàng bia tạc chữ đồngTào khang là ngãi đạo vợ chồng bách niên.Bà nguyệt lão xe duyên,Ông tơ hồng chắp mối,Khi xưa ai phô, ai nói,Ai đã biết ai đâu!Bởi vì chén rượu cơi (khay) trầu,Bốn thầy mẹ ngồi lâu,Đôi con rày mới biết.Đường bách niên thanh khiết,Có lục lễ phân minh.Thầy tạo dựng cửa nhà,Mẹ tạo dựng cửa nhà,Con thành thất, thành gia,Thầy dặt gánh để gồngMẹ đặt gánh để gồng,Cho lâu dài bách tuế.Đuờng nhân tâm tùy thế,Phải cậy nhờ thầy mẹ,Khi lửa nhem, củi bẻ,Khi nhóm nước, bắc nồi,Như đũa có đôi,Bữa ăn thường sớm tối.Có thầy mẹ bù chì ( bù đáp, phù trì), Mình thầy mẹ không chi .Phải hôm mai cần kiệm.Ăn ít ngon nhiều,Giả như câu thập điều,Hai ta làm nên tổ,Vợ nghe chồng dạy dỗ,Chồng nghe vợ khuyên can,Đừng cờ bạc phá tan,Coi ra loài đãng tử.Gẫm con nhà gia sựThuận vợ, thuận chồng,Tát bể đông cũng cạn.Xây nên thành, nên núi,Tạo đoan một mối,Phu phụ nhất tình,Ăn ở phải phân minh,Chớ bất bình quen thói!Sách Minh Tâm có nói,Ba chữ nhịn là hơn,Đừng kẻ giận người hờn,Cơn lo buồn dạ hảo.Ăn ở cho phải đạo,Cho người thế xem vào,Mai làm đuợc quan cao,Khó hèn cùng chữ nghĩa.Đạo vợ chồng dương thế,Chồng cầm sách xem bài,Vợ đã có hoa thai,Chồng nữa mừng, nửa sợ,Đường hoa khai, châu nở,Sóng bể dậy từng hòn,Phận đàn bà nuôi con,Công cù lao biết mấy,Dạ nặng nề biết mấy.Hôm thức khuya sớm dậy,Chữ vàng ngọc nâng niu,Thầy nâng nhắc , ấp yêuMẹ ẵm, bồng mem, mớm.Con đầu, cháu sớm,Như vàng ngọc trời cho,Đứa lớn chưa đầy no ( đầy năm),Trời đã cho đứa khác.Đi xuôi, về ngược,Đắng như rễ bồ hòn,Vợ mắc bồng lấy con,Chồng xách tiền đi chợ.Vợ mắc bề nội trợ,Con tay dắt, tay bồng,Chồng lo việc ngoài đồng,Phải vai cày, vai cuốc.Lòng mua, dạ chuộc,Biết lấy chi thuê mần ( làm),Chồng cày thì vợ gánh phân,Vãi ra rồi đập đất.Nắng mùa hè nóng cật,Rét mùa lạnh cóng tay,Việc nông vụ cấy cày,Việc làm ăn không quản.Mùa màng không hạn,Ăn cơm ré, cá rô,Bây giờ đồng bạc, nước khô,Ăn khoai lang phải chịu,Muối cà trường phải chịu.Khi đầy, có khi thiếu,Khi thiếu, có khi đầy.Của người chớ có vay,Của mình cùng không bán.Dần dần con khôn lớn,Như con chim đầu bầy,Đứa hay đi hay chạy,Lại ru đứa hay bò,Vợ chồng mình khỏi lo,Nhờ ông bà có đức.Cội quế hòe đương nức,Cây tùng bách non xanh,Rặng tơ liễu buông mành.Đứa lo bề giá thú,Đứa lo bề nông vụ,Đứa lo việc học hành,Một ngày một trưởng thành,Vườn xuân thêm phơi phới.Sự thái lai đã tới,Con có của, con nên,Đầy vựa lúa, rương tiền,Mua trâu rồi tạo ruộng,Chồng kẻ yêu, ngưòi chuộng,Vợ kẻ nể, người vì,Vườn muôn đóa trà mi,Bõ phong trần ngày trước. CHỊ DÒNG Chị dòng [1]chếch gối nghiêng chăn,Đêm đông trường gió lạnhBiết than cùng với ai,Về giở sách Luận Tài,[2]Gái hồng nhan bạc phận,Số chị dòng bạc phận.Đêm qua truông mấy bậnBậu qua đò mấy lầnDuyên chưa sang khỏi tuầnBậu đang còn trắc trở.Cầu Ô ai bắc mà lỡVán bắc chẳng nhằm chiềuLỡ nhịp cầu xiêuMắc đinh rồi khó tháoVợ chồng ta là đạoTưởng đầu gối tay kêChàng vui thú tình mêThiếp phòng khuê lạnh lẽoThương hai cây đào liễuMăng mới mọc, mới lên,Đào mới biết đi men,Liễu vừa chừng đứng dậyĐào thơ đào nậy (lớn)Liễu yếu lâu liễu khônBúp hoa quế trên câyĐừng đợi chờ sương cửi[3]Thà đứt đi thì nốiVô sự tiểu thần tiênLiền chưa xong phận liềnĐứt chưa đành phận đứt. Cây trên rừng ai bứtQuả đào liễu ai vòDuyên em trước chưa vôMà em vô sao được.Khô như bèo cạn nướcXót như cá nằm khôEm đợi chờ nơi môĐể ông trời vân vũ.Cây tàn lá úaMặt mũi âu sầuEm đi lấy chồngNhư cưởi bám ngành dâuKhoai l âu n ăm to củĐậu ba lá dễ vùnGà mất mẹ lâu khôn Gái không chồng khốn khổ! ____
[1] Ch ị dòng: người đàn bà góa chồng[2] Luận Tài: t ên sách bói toán. [3] Sương cửi: sương xuống như mắc cử i.Dị bản Gái hồng nhan bạc phận Chợ Đồn (1) bán đắt cau khô Một đoàn vợ lính trẩy vô thăm chồng Gặp trộ mưa dông Đường xa gánh nặng Mặt trời đã lặn Đèo Ngang chưa trèo Hòn đá cheo leo Chân trèo chân trợt Hỏi o bán nước Hỏi chú chăn trâu Ba Đồn lính đóng nơi đâu? Dị bản Chợ Đồn bán đắt cau khôMột đàn con gái trẩy vô thăm chồngVừa gặp trộ (trận) mưa dôngĐường trơn gánh nặng.Mặt trời đã lặnChiếc đò ngang chưa chèoHòn đá cheo leoVừa gặp hòn đá cheo leoEm leo sao được,Nhủ bạn leo sao được!Hỏi thăm cô gánh nướcHỏi thăm chú chăn trâuĐồn ông Quản đóng đâu? (1). Chợ Đồn: Chợ Ba Đồn, trên sông Gianh, ở làng Phan Long, là phủ lị của phủ Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình.Ngày xưa thời Trịnh Nguyễn phân tranh, lập Ba Đồn lính vùng này. CÔNG ƠN CHA MẸ(Bài này phổ biến nhiều nơi) “Công cha ba năm tình thâm lai láng, Nghĩa mẹ đậm đà chín tháng cưu mang,Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn.Biết lấy chi đền đáp khó khăn,Hai đứa mình lên non lấy đá xây lăng phụng thờ.” Mang nặng đẻ đau cưu mang chín thángNghĩa mẹ tày trời sông cạn nuôi conĐói cơm rách áo, ruột mẹ héo honKhi con no ấm, lòng mẹ vẫn chưa tròn thảnh thơiNgậm đắng nuốt cay thương thay lòng mẹBên ướt mẹ nằm, bên ráo con lănCon ăn con ngủ thì mẹ đỡ băn khoănKhi con trở trời hơi gió, mẹ chẳng an tâm chút nàoNon nào cao bằng non Sơn TháiNghĩa nào nặng bằng nghĩa cha conVí dù cách trở nước nonVí dù cách mặt, lòng mẹ vẫn còn thương mà nhớ thươngKhôn ngoan nhờ ấm cha ôngLàm nên phải nhớ tổ tông ông bàĐạo làm con chớ hững hờPhải đem hiếu kính, phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêmCây khô chưa dễ mọc chồiBác mẹ chưa dễ ở đời với taNon sông bao tuổi mà giàBởi vì sương tuyết, bởi vì sương tuyết hoá ra bạc đầu.Công cha, đức mẹ cao dàyCưu mang trứng nước những ngày ngây thơNuôi con khó nhọc đến giờTrưởng thành con phải, con phải biết thờ hai thân.Ăn chi ngon bằng cơm với cáAi thương bằng tình mạ (mẹ) thương conBao giờ cá lý hoá longĐền ơn cha mạ, ẵm bồng ngày xưa HÁT DẶM,HÁT VÍ THỬ LÒNG CHUNG THỦY Vừa ra vừa gặp người xinhCũng bằng Kim Trọng tiết thanh minh gặp KiềuVừa ra vừa gặp người giònCũng bằng hoa nở hội bóng tròn tốt tươiMang chuông đi đánh đất người,Ôm gà đi chọi những nơi anh hùng.Anh đang tìm vợ qua sông,Em đang tìm chồng thì gặp được anh đây.Trước nhờ nguyệt lão xe dâySắt cầm tình hảo hợp đó đây một nhà...Nghe tin anh đau đầu chưa khá,Em băng rừng bẻ lá về xông,Ước mần răng cho đây vợ đó chồng,Đổ mồ hôi ra em quạt , gặp hội nắng nồng mà em che ....Ngẫm lời ra thật dễ nghe,Anh đây còn ngại ai kia hững hờSợ rồi anh đến giàn hoaHoa kia đã nở,Anh đến bến đò thì đò đã sang sông,Anh đến tìm em thì em đã lấy chồng,Em yêu anh như rứa thì hỏi có mặn nồng lấy chi...Anh đến giàn hoa,hoa đến thì thì hoa phải nở,Anh đến bến đò đò đầy thì đò phải sang sông,Đến duyên em thì em phải lấy chồng,Em yêu anh được rứa chứ mặn nồng thì tuỳ anh...Thà trước em nói không thương anh thì thôi,Sao em đã nói thương anh rồi,Anh về làm một cái nhà to,Một cái nhà nhỏ.Cái nhà to mùng che sáo bỏ,Mà cái nhà nhỏ thì gian trong phòng ngoài,Bây giờ em đã nghe aiĐể mùng hư, sáo gãy, mèn hắn sai đằng mèn...Khi em chưa có chồng thì anh nỏ (chẳng) dốc lòng gắn bó,Em có chồng rồi thì anh đón ngõ trao thưNgãi nhân nhân ngãi chi chừ (giờ),Gái có chồng rồi như thể có bùa trừ mà trao ơ tay...Trước thì bạn nói bạn thươngCau tôi giành để trên buồng,Trầu tôi giành để ngoài nương,Tiền thì buộc chạc trong rương,Lợn tui ụt ịt i trong chuồng,Chõng thì đục sẵn trong buồng...Chừ (bây giờ) thì bạn nói bạn không thương,Cau chanh hạt trên buồng,Trầu thì rụng cuống ngoài nương,Tiền thì đứt chạc (giây) trong rương,Lợn thì bỏ cám trong chuồng,Chõng thì bỏ mốc trong buồng,Bạc tình chi rứa bạn, bạc tình rứa (vậy) bạn...Thương anh lắm anh ơi,Nhớ anh lắm anh ơi,Thương đáo để khúc nhôi,Nhớ ngao ngán trần đời,Thương thuốc gói , trầu cơi,Nhớ thuốc mở trầu mời,Mới vắng mặt một hồi,mà trán tui hắn đổ mồ hôi,Trong ruột đã nóng sôi,Bưng cơm ăn nỏ ( chẳng) được,Bưng nước uống không trôi,Cầm lấy đũa thì đũa rớt,Lấy đọi (bát) thì đọi rơi,Ra tui ngong đất ngó trời,Ra tui nhìn ngược ngó ơ xuôi,Cha tui mí ( mới) hỏi:Tại mần răng rứa ( sao thế) con ơi?Mẹ tui cũng hỏi:Tại mần răng rứa con ơi?Tui (tôi) mí ( mới) lặng lặng tui trả lời:Vì tui thương anh vô kể,Thiếp nhớ chàng ơ vô kể...Người ơi...Hôm qua anh đi trước cửa nhà nàng,Thấy cha mẹ nàng đập nàngNàng khóc nàng than,Nhà nàng cửa sổ song loan,Anh muốn vô ghé lưng chịu trận đòn oan cho nàng...Cơm em ăn hai bátBát ăn bát để,Đụa em so hai đôi thì đôi đứng đôi nằm.Ví dù thầy mẹ có đánh đập em chín chục một trăm,Đập rồi em đứng dậy , em vẫn nhất tâm thương chàng...Người ơi... trăm năm đá nát vàng phai,Đốt chùa không tội bằng sai lời nguyền.Bao giờ Hồng Lĩnh hết câySông Lam hết nước thì đó với đây mới hết tình...! Trai:Tiết thanh nhàn thong thả,Muốn thăm hỏi vài câu.Cuốc ( chim quốc) thành thót kêu sầu,Gió phảng phất mùa thâu.Nhớ trong sách đã lâu:Chuyện " tư mã phượng cầu"Thường thì mũi tìm trâu Trâu đâu tìm chạc (sợi giây) mũi? Gái: Trời mở rộng phong quang,Giã ơn trời mở rộng phong quang.Em đánh tiếng thưa sang,Đêm tàn canh vò võTay em cầm con bấc đỏ,Mong bỏ đĩa dầu đầy,Mời bạn ỏ lại đây.Đôi ta đã giở lời rày,Tình đó với nghĩa đây.Giống như đọi nác ( nước lã) đầy,Bưng nhẩn nhẩn trên tay.Không khuy sơ một hột,Gió nỏ ( chẳng) triêng một hột.Công đồi ta thề thốt,Kể đã mấy niên rồi.Lòng đã quyết lứa đôi,Ngãi đã quyết thề bồi,Nhất ngôn nói hẳn lời,Đừng bốn chốn, ba nơi,Đừng trăng gió chào mời.Trăng nhiều trăng rạng rỡ Trăng nhiều đèn rạng rỡ Gái:Em đã có chồng rồiEm đã có lứa rồi,Vung đã úp vừa nồi,Đũa đã ghép thành đôi.Bạn đừng có ỡm ờ với tôi!Tôi lấy chân khỏa lại, Tôi lấy bàn khỏa lại. Trai:Têm một quả trầu không,Bỏ vô hộp con rồng.Đi băng nội băng đồn,Qua chín mười đỗi đồng,Nghe tin em đã có chồng,Anh quăng lắc vô bụi. Bạn gạt tùa vô bụi Anh thương em một tháng hai kỳDồn đi tính lại, cũng như mười ngày.Năm rộn mà chầy,Có hai mươi bốn tiếtHè sang thì xuân hếtthu đã muộn, đông rồi.Nhớ bạn cũ chưa nguôi,Sáng lập xuân, vũ thuỷ.Đêm em nằm em nghĩ:Nghĩ kinh trập; xuân phân,Lòng tưởng sự ái ân,Sang thanh minh, cốc vũ.Đêm đêm nằm nỏ ngủ,Nhở bạn mãi thường thường,Tiết lập hạ nhớ thương,Bước sang tuần tiểu mãn.Trông ra ngoài chán chán.Tiết mang hiện lại gần.Người đâp đất gánh phân.Để mùa màng gặt hái.Anh thương em mãi mãi,Sang hạ chí tiết hè,Em nghe tiếng sầu ve,Em buồn trong gia sự, Bạn buồn trong gia sự. Tiểu tiết thử, đại thử,Trời nắng sốt lắm thay!Ra ngồi tựa cột cây,Anh với em than thở... Bạn với mình than thở. Tiết lập thu, xử thu,Ai diều sáo mặc aiVàng lác đác giếng tây,Ta thương người bạn cộ (cũ). Nhớ mãi người bạn cộ (cũ). Vừa đến tiết bạch lộBầy chim trắng bay sang.Cây héo hắt lá vàng Sang thu phân hàn lộ. Đêm em nằm em chộ (thấy)Tiết sương giáng lại kề.Trông bạn cũ lại về,Sang lập đông giá rétTiết tiểu tuyết, đại tuyết,Trời giá rét lắm thay!Sang đông chí cấy cày,Dạ bồi hồi nhớ bạn.Tiết tiết hàn chưa dạn,Đã bước sang đại hàn.Dạ tưởng nhớ người ngoan,Vừa năm cùng tháng tận, Vừa cuối mùa cuối tận. Phận lại ngồi trách phận,Phận nỏ ( chẳng) dám trách phận! Anh thương em từ tháng giêng đến tháng chạp Nam hát:Em ơi em! Nác (nước) ngược nặng sào,Em ngồi cầm lái, em bẻ vào cho lanh (nhanh).Hai ta lên thác xuống ghềnh,Khó nghèo nọ (chẳng) kể, ta cũng đành có nhau.Em ơi em! Đừng có ham giàu,Cơm no, áo ấm cũng ở con sào đó em.Nữ hát:Anh ơi anh! Chống nốc (thuyền) cho êm,Việc chi chi cũng có em đây rồi.May cho em một tấm mấn (1) sồi (2)Mồng năm, ngày Tết khỏi kẻ cười người chê.Anh ơi anh! Đừng có lo chi,Ngày ni (nay) ta khó, cũng có khi ta giàu.Nam nữ cùng hát:Kéo buồm theo gió chạy mau,Ta đây mình đó, ớ!Đi đâu cũng là.Một mai áo lụa, mấn là,Chín tru (trâu) mười đụn cũng ta với mình.Hay là áo mảnh, quần manh, Cơm cà áp mói (muối) cũng mình với ta… (1) .Mấn: váy(2)sồi: lụa, tơ gốc dày, mặt sù sì Anh ơi ... chứ khoan vội , khoan vội mà bực mình.Em xin... kể lại cho anh tỏ tường.Anh cứ nhủ rằng em không thươngEm đo lường thì rất cặn kẻ,Chính thương anh nên em bàn với mẹ,phải ngăn anh không đi chuyến ngược đường.Giận thì giận mà thương thì thương,Giận thì giận mà thương thì thương,Anh sai đường em không chịu nổi,Anh ơi anh xin đừng có giận vội ,Trước tiên anh phải tự trách mình.Anh cứ nhủ rằng em không thươngEm đo lường thì rất cặn kẻ,Chính thương anh nên em bàn với mẹ,Phải ngăn anh không đi chuyến ngược đường.Giận thì giận mà thương thì thương,Giận thì giận mà thương thì thương,Anh sai đường em không chịu nổi,Anh ơi anh xin đừng có giận vội ,Trước tiên anh phải tự trách mình... HÁT VÍ PHƯỜNG VẢI XỨ NGHỆ Gió mô (đâu) gió thổi sau lưng/Dạ mô dạ nhớ người dưng thế này?/ Bóng trăng em tưởng bóng đèn/Bóng cơn (cây) em tưởng bóng thuyền anh xuôi/Nước lê lấp xỉ cầu dày/Anh thương em chưa trọn một ngày,ghe lui hay nước chảy cho bè anh trôi/ Ai bắt bè anh lại kết nên đôi vợ chồng… Đố: Sách Hán vương chường (chàng) học lâu nay,Hỏi ai câu sông Vị, ai cày Lạch (Lịch) sơn?- Sách Hán vương anh xin nói nường (nàng) hay,Ông Lữ câu sông Vị, vua Thuấn cày Lạch (Lịch) sơn.Đối:- Nhớ anh “nhất nhật” đã suốt “một ngày”“Đêm” còn tơ tưởng “dạ”, lòng rày nhớ trông.- Chờ em “nửa tháng” ni rồi, Ôm đờn “bán nguyệt” dựa ngồi cung “trăng” ... Anh về chẻ lạt bó tro Trai thanh xuân ngồi hàng thuốc bắc, Gái đông sàng cảm bệnh lầu tây Hai ta tình nặng nghĩa dày, Đối ra đáp được, lúc này tính sao? - Đến đây hỏi khác tương phùngChim chi một cánh bay cùng nước non?-Tương phùng nhắn với tương tri,Lá buồm một cánh bay đi khắp trời- Lá gì không nhánh, không ngành?Lá gì chỉ có tay mình trao tay?- Lá thư không nhánh, không ngành,Lá thư chỉ có tay mình trao tay.- Người Kim Mã cưỡi co ngựa vàngĐất Phù Long rồng nổi, thì chàng đối chi?- Người Thanh Thuỷ gặp khách nước trongHoành sơn ngang núi, đã thoả lòng em chưa?Nghe anh bôn tẩu bấy lâuNghệ An có mấy chiếc cầu hỡi anh?- Nghệ An có ba mươi sáu chiếc cầuPhồn hoa đi lại bốn cầu mà thôiCầu danh, cầu lợi, cầu tàiCầu cho đây đó làm hai giao hoàNhớ em nhất nhật một ngàyĐêm tơ tưởng dạ, làng rày nhớ trông- Chờ em nửa tháng ni rồiÔm đờn bán nguyệt, dựa ngồi cung trăng- Nghe tin anh giỏi, anh tàiĐào tiên một cõi Thiên Thai ai trồng?- Thiên thai là của nàng KiềuRiêng chàng Kim Trọng sớm chiều vào ra“Lá gì không nhánh, không ngành?Lá gì chỉ có tay mình trao tay?Lá thư không nhánh, không ngành, Lá thư chỉ có tay mình trao tay”. HÒ GIà GẠO (Huế) Nữ hò: Khoan ơi khoan mời bạn khoan là hò lơ ơ ơ ...... hờ hờ ơ ơ... hết Hạ, Thu sang mùa màng rộn rã, chừ ở đây tui mở lời chào tất cả con lại bà con hò ơ ....... Muốn thân nhau mượn câu hò tiếng hát, tâm sự đổi trao Chừ xin mời thanh niên nữ với nam, hò ơ ơ ơ .... Thanh niên nam nữ ta mạnh dạn bước vào chơi là hò chơi hò ơ ơ ơ..... Này hỡi anh ơi, chừ em hỏi anh nì Trong trăm loại dầu có dầu chi là dầu không thắp Trong trăm thứ bắp có bắp chi là bắp không rang Trong ngàn thứ than có than chi là than không quạt Trong hàng thứ bạc có bạc chi là loại bạc không đổi tiêu mà không tiêu ? Trai nam nhi bên chàng đối đặng Dải lụa điều (đào) trao là em trao. hò ơ .... Nam hò: Trong trăm loại dầu có nắng dãi mưa dầu là loại dầu không thắp Trong trăm thứ bắp có lắp bắp mồm lắp bắp miệng là bắp không rang Trong ngàn thứ than có than thở thở than là than không quạt Trong hàng loại bạc có bạc tình bạc nghĩa là bạc không đổi tiêu mà không tiêu Trai nam nhi anh đã đối đặng thì dải lụa điều đâu có đâu lại có đâu hò ơ..... Nữ hò: Chứ em hỏi anh nì Chữ chi là chữ chôn xuống đất Chữ chi là chữ cất lên cao Chữ chi nặng mà không ai mang nỗi Chữ chi mà gió thổi bay là không bay? Trai nam nhi bên chàng đối đặng Miếng trầu cay hò ơ ơ ơ..... là cho chàng Nam hò: Hai chữ tiền tài anh bỏ xuống đất Hai chữ nhân nghĩa anh cất trên cao Hai chữ nhớ thương muốn tha không nỗi Chữ tình chữ nghĩa gió thổi bay cũng không bay Trai nam nhi anh đà đối đặng Gái xuân thời em tính răng? hò lờ ơ ơ... là hò là khoan ....Nữ:Em đố anh , ở trên trần một trăm cái hố, cái hố chi là hố không nướcMột trăm cái thước, cái thước chi là thước không câyMột trăm cái cây, có cây chi là cây mà không tráiMột trăm con gái, có gái chi là gái không chồngTrai nam nhi anh mà giải đặng, gái má hồng em xin dâng.Nam : - Em hởi em ơi, một trăm cái hố, cái hố khoan là hố không nướcMột trăm cái thước, cái thước thợ mã là thước không câyMột trăm cái cây, có cây đờn là cây không tráiMột trăm con gái, gái tố nữ là gái không chồngTrai nam nhi anh đây giải được,hỏi má hồng em ở đâu? Nữ hò: Đi mô cho thiếp theo cùng đói no thiếp chịu lạnh lùng mà thiếp cũng cam hò ơ ơ...... Nam hò: Yêu nhau tam tứ núi anh cũng trèo ngũ lục sông anh cũng lội thập bát đèo anh cũng qua. hò lơ ớ ơ là hò là khoan ..... là hò là khoan! |
