AHP là Analytic Hierarchy Process (AHP) là phương pháp phân tích thứ bậc được nghiên cứu và phát triển bởi giáo sư Thomas L. Saaty 1980. Phương pháp này giúp người thực hiện đưa ra quyết định để lựa chọn một phương án phù hợp nhất trên cơ sở xác định và phân cấp các yếu tố ảnh hưởng, tác động đến một vấn đề cần giải quyết. Giúp giảm thiểu các rủi ro khi đưa ra các quyết định thực hiện. Được ứng dụng để trong nhiều lĩnh vực đời sống. Trong nông nghiệp, phương pháp này có thể được sử dụng nhiều cho các đánh giá thích nghi của các loại cây trồng tại một vùng, khu vực địa lý cụ thể. Trong đó các chỉ tiêu liên quan đến sự thích nghi của cây trồng (loại đất, thành phần cơ giới, tầng dày, độ dốc, lượng mưa, khả năng tưới, nhiệt độ… và nhiều yếu tố khác) được đưa ra để so sánh với nhau, từ đó phân cấp được tầm quan trọng của các yếu tố quyết định đến thích nghi. Kết hợp với các công cụ GIS giúp người ra quyết định có thể xác định được những vùng, khu vực địa lý thõa mãn các yếu tố thích nghi được phân cấp ở trên. Thông thường phương pháp AHP sử dụng để đánh giá thích nghi cây trồng gồm 4 bước cơ bản sau: Bước 1: Xác định các yếu tố liên quan và thiết lập thứ bậc quan trọng 26Xác định các yếu tố liên quan đến sự thích nghi cây trồng Phân loại tầm quan trọng tương đối của các yếu tố được đưa ra. Bước 2: Phân hạng và so sánh các yếu tố Các cặp so sánh được đưa ra nhằm xác định tầm quan trọng tương đối của mỗi nhân tố. Trong phương pháp này, việc so sánh dựa trên các câu hỏi: “Yếu tố A gấp mấy yếu tố B”, “Yếu tố C quan trọng gấp mấy yếu tố B”. Câu trả lời của những so sánh này là thu thập từ kinh nghiệm của các chuyên gia và điểm số được xác định theo bảng 1. Bảng 1. Thang đánh giá tầm quan trọng tương đối Nguồn: Bhushan and Rai, 2004; Saaty, 2008 Kết quả cuối cùng được phát triển thành một ma trận so sánh. Ma trận này được sử dụng thể hiện mối quan hệ của các nhân tố với nhau. Bảng 2. Các nhân tố ma trận theo ý kiến của chuyên gia A1: là điểm số đánh giá của chuyên gia khi so sánh yếu tố loại đất với yếu tố thành phần cơ giới. A2: là điểm số đánh giá của chuyên gia khi so sánh yếu tố loại đất với yếu tố tầng dày đất. …. An: là điểm số đánh giá của chuyên gia khi so sánh yếu tố loại đất với yếu tố n. Trong ma trận này, mỗi phần tử đại diện cho một cặp sánh cặp, các phân tử ở phía trên và phía dưới đường chéo có giá trị nghịch đảo nhau. Bước này nhằm xác định nhân tố này so với nhân tố kia gấp bao nhiêu lần. Bước 3: Tính giá trị trọng số Tổng hợp số liệu về độ ưu tiên để có trị số chung của mức độ ưu tiên bằng cách: – Tính tổng mỗi cột trong ma trận – Xác định trọng số bằng cách chia mỗi giá trị cho tổng từng cột tương ứng. Sau đó, tính giá trị trung bình của mỗi hàng và giá trị này chính là trọng số của các tiêu chí (Aver(WA1-WAn); Aver(WB1-WBn),…). Bước 4: Kiểm tra tính nhất quán của các so sánh cặp Trong kỹ thuật AHP, cần xem xét tỷ lệ nhất quán (CR), CR thể hiện sự nhất quán và thống nhất ý kiến của các chuyên gia trong quá trình tham gia thảo luận. Nếu CR ≤ 0,1 (10%) kết quả được chấp nhận vì sự đánh giá của các chuyên gia tương đối nhất quán. Ngược lại, nếu CR > 0,1 sự đánh giá này không nhất quán, các phán đoán có phần ngẫu nhiên và cần được tiến hành đánh giá và xem xét lại. Công thức tính chỉ số nhất quán Consistency ratio (CR) Trong đó: CI là chỉ số nhất quán (Consistency Index) – CI= (λmax – n)/(n – 1); n: số nhân tố (tiêu chí) λmax: giá trị riêng của ma trận so sánh – RI là chỉ số ngẫu nhiên (Random Index). RI được xác định theo bảng dưới Theo Saaty, 2008 – Sơ đồ các bước thực hiện theo phương pháp AHP Sau khi có trọng số của từng nhân tố, sử dụng công cụ GIS để tiến hành đánh giá phân vùng thích nghi cho một địa bàn cụ thể bằng cách chồng ghép các bản đồ thành phần. * Một số đề tài ứng dụng phương pháp Saaty trong nghiên cứu:
|