 Đọc hiểu văn bản: Tôi đi học I. Đọc – hiểu chú thích: – Thanh Tịnh (1911 – 1988), quê Thừa Thiên – Huế. Ông là nhà văn tiêu bieur của nèn văn học Việt Nam thế kỷ XX. Những sáng tác của Thanh Tịnh toát lên vẻ đằm thắm, tình cảm trong trẻo, êm dịu. 2. Tác phẩm: – Xuất xứ: “Tôi đi học” là truyện ngắn in trong tập Quê mẹ, xuất bản năm 1941 – Bố cục 3 phần: + Phần 1: Từ đầu văn bản đến “…. lướt ngang trên ngọn núi.”: Tâm trạng, cảm xúc của nhân vật “tôi” trên đường từ nhà tới trường. + Phần 2: từ tiếp cho đến “xa nhà hay xa mẹ tôi chút nào hết.”: Tâm trạng cảm xúc của nhân vật khi đứng trước sân trường. + Phần 3: Còn lại: Dòng tâm trạng, cảm xúc của nhân vật tôi khi bước vào lớp học và bắt đầu tiết học mới. – Nội dung: + Tóm tắt: ôi đi học được bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” về những kỉ niệm buổi tựu trường. Đó là cảm giác náo nức, hồi hộp, ngỡ ngàng với con đường, bộ quần áo, quyển vở mới, với sân trường, với các bạn; cảm giác vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật, vừa ngỡ ngàng vừa tự tin và vừa nghiêm trang vừa xúc động bước vào giờ học đầu tiên. + Ý nghĩa: Trong cuộc đời mỗi chúng ta, kỉ niệm trong sáng của tuổi học trò, nhất là buổi tựu trường đầu tiên thường được ghi nhớ mãi. Thanh Tịnh đã diễn tả tinh tế cảm xúc này qua dòng cảm nghĩ trong trẻo của nhân vật “tôi” về những kỉ niệm ngày đầu tiên đi học. II. Đọc – hiểu văn bản: 1. Những liên tưởng về ngày đầu tiên đi học: – Biến chuyển của cảnh vật sang thu: Cuối thu, thời điểm tựu trường. cảnh thiên nhiên với lá rụng nhiều, mây bàng bạc khiến lòng người nhẹ nhàng mà bồi hồi nhớ lại – Hình ảnh những em bé núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường,… ⇒ gợi nhớ, cơ sở liên tưởng tương đồng tự nhiên. 2. Diễn biến của nhân vật tôi trong ngày đầu tien đến trường: a. Tâm trạng khi cùng mẹ đi trên đường đến trường: – Cảnh vật, con đường vốn rất quen nhưng lần này cảm thấy lạ. – Tự cảm thấy có sự thay đổi lớn trong lòng mình, cảm thấy trang trọng, đứng đắn hơn. – Bỡ ngỡ, lúng túng. ⇒ Từ ngữ gợi tả, nghệ thuật so sánh, chọn lọc chi tiết tiêu biểu, cụ thể: tâm trạng bỡ ngỡ của “tôi” trong bổi tựu trường đầu tiên. b. Khi đứng giữa sân trường và nghe gọi tên vào lớp học: – Không khí của ngày hội tựu trường: náo nức, vui vẻ nhưng cũng rất trang trọng. – Cảm thấy nhỏ bé so với trường , lo sợ vẩn vơ. – Hồi hộp, lo sợ chờ nghe gọi tên mình. – Khi sắp vào lớp học thì lo sợ, bật khóc. ⇒ Diễn tả sinh động tâm trạng của nhân vật “tôi” với từng cung bậc, cảm xúc, có nhiều trạng thái cảm xúc đối lập, tâm trạng phức tạp. c. Tâm trạng khi ngồi trong lớp học – Cảm thấy vừa xa lạ, vừa gần gũi với mọi vật, với nguời bạn ngồi bên … + Làm quen, tìm hiểu phòng học, bàn ghế, … → thấy quyến luyến. ⇒ Tâm trạng, cảm giác của nv “tôi” khi ngồi trong lớp học, đón nhận giờ học đầu tiên hợp tự nhiên, sinh động, hấp dẫn. 3. Hình ảnh những người lớn: – Ông đốc: hình ảnh một người thầy, một người lãnh đạo rất hiểu tâm lý trẻ, hiền từ, bao dung … – Thầy giáo trẻ vui vẻ, giàu lòng yêu thương ⇒ Thể hiện rõ trách nhiệm, tấm lòng của gia đình, nhà trường đối với thế hệ trẻ, đồng thời yạo môi trường giáo dục thân thiện, là nguồn nuôi dưỡng tâm hồn các em. III. Tổng kết: 1. Nội dung: – Dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” trong những ngày đầu đến trường. Những kỉ niệm trong sáng của tuổi học trò nhất là buổi tựu trường đầu tiên thường được ghi nhớ mãi. Truyện kết thúc tự nhiên, khép lại bài văn nhưng mở ra một bầu trời mới, một khoảng không gian mới, tình cảm mới. 2. Nghệ thuật – Miêu tả tinh tế, chân thật diễn biến tâm trạng của ngày đầu tiên đi học. – Sử dụng ngôn ngữ giàu yếu tố biểu cảm, hình ảnh so sánh độc đáo ghi lại dòng liên tưởng, hồi tưởng của nhân vật tôi. – Giọng điệu trữ tình, trong sáng. Trả lời câu hỏi SGK: Trả lời câu 1 (trang 9 sgk): Những gì đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên? Đọc toàn bộ truyện ngắn, em thấy những kỉ niệm này được nhà văn diễn tả theo trình tự nào? Trả lời: – Những điều đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên: thời tiết cuối thu, lá rụng ngoài đường nhiều, trên không có những đám mây bàng bạc – Tôi đi học bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi”. Từ hiện tại nhà văn nhớ về quá khứ. Những kỉ niệm của buổi tựu trường đầu tiên trong đời nhân vật “tôi” được nhà văn diễn tả theo trình tự như sau: + Từ sự biến chuyển của trời đất vào cuối thu (thời điểm ngày khai trường) và hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường khiến nhà văn nhớ lại những kỉ niệm trong sáng của mình ngày xưa. + Tâm trạng của nhân vật “tôi” trên đường theo mẹ đến trường. + Tâm trạng của nhân vật “tôi” trên sân trường khi nhìn ngôi trường khi nhìn mọi người, các bạn, khi nghe gọi tên mình và phải rời tay mẹ để vào lớp học. + Tâm trạng của nhân vật “tôi” lúc ngồi vào chỗ ngồi của mình trong lớp học và bắt đầu vào tiết học đầu tiên. Trả lời câu 2 (trang 9 sgk): Tìm những hình ảnh, chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đi trên đường đến trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên. Trả lời: – Con đường đã quen đi lại lắm lần, tự nhiên thấy lạ, cảnh vật xung quanh đều thay đổi do trong lòng mình có sự thay đổi lớn. – Cảm thấy mình trang trọng, đứng đắn trong chiếc áo vải dù đen dài và hai quyển vở mới trên tay. – Xốc lên nắm lại vở cẩn thận, tuy còn lúng túng nhưng muốn thử sức mình nên xin mẹ được cầm cả bút thước như các bạn khác. – Cảm thấy sân trường dày đặc cả người. Người nào cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa. – Cảm thấy mình bé nhỏ trước ngôi trường oai nghiêm xinh xắn, nhân vật “tôi” đâm ra lo sợ vẩn vơ. – Cảm thấy tim ngừng đập khi chờ nghe tên mình. Nghe gọi đến tên, cậu học trò mới tự nhiên giật mình và lúng túng – Lo sợ khi sắp phải rời bàn tay dịu dàng của mẹ; nức nở khóc theo bạn khi cảm thấy mình bước vào một thế giới khác cách xa mẹ hơn bao giờ hết. – Cảm giác vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật, với người bạn tí hon ngồi bên cạnh. – Vừa bờ ngỡ vừa tự tin, nhân vật “tôi” bước vào tiết học đầu tiên trong đời mình. Trả lời câu 3 (trang 9 sgk): Em có cảm nhận gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn (“ông đốc”, thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh) đối với các em bé lần đầu đi học. Trả lời: – Thái độ, cử chỉ của ông đốc: + nhìn học trò hiền từ, căn dặn nhẹ nhàng + nhẫn nại chờ đợi, giàu lòng yêu trẻ – Thầy giáo trẻ tươi cười, niềm nở, đón học sinh vào lớp – Các bậc phụ huynh chuẩn bị kỹ lưỡng cho con, đưa con tới trường, lưu luyến khi con vào lớp học. ⇒ Tất cả người lớn đều dành sự quan tâm và yêu thương, chăm sóc đặc biệt đối với thế hệ trẻ. Trả lời câu 4 (trang 9 sgk): Tìm và phân tích các hình ảnh so sánh được nhà văn sử dụng trong truyện ngắn. Trả lời: – Hình ảnh so sánh: ” Tôi quên thế nào được cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi … giữa bầu trời quang đãng” ⟶ những cảm nhận trong sáng, hồn nhiên trong ngày đầu đi học. – “ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí óc tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang” ⟶ ý thức về sự trưởng thành, tự lập thoáng xuất hiện – ” Trước mắt tôi sân trường làng Mĩ Lí trông vừa xinh xắn, oai nghiêm… đình làng Hòa Ấp” ⟶ cảm nhận rõ ràng vẻ đẹp, sự oai nghiêm của ngôi trường – ” Họ như những con chim con đứng bên bờ tổ…còn ngập ngừng e sợ” ⟶ sự non nớt, ngỡ ngàng, và cả những khao khát vươn xa của học trò. – ” họ thèm vụng và ước ao thầm… phải rụt rè trong cảnh lạ” ⟶ ước muốn được trưởng thành, cứng cáp. Trả lời câu 5 (trang 9 sgk): Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật và sức cuốn hút của tác phẩm. Trả lời: – Đặc sắc nghệ thuật: + Truyện kể hồi kí với theo trình tự thời gian, cảm xúc của nhân vật ” tôi” hết sức tự nhiên, trong sáng. + Những hình ảnh so sánh, nhân hóa đầy thi vị + Giọng văn nhẹ nhàng, trong sáng diễn tả trọn vẹn cảm xúc chân thật của đứa trẻ lần đầu đi học. + Chạm tới lòng người đọc bằng chính những trải nghiệm cảm xúc chung nhất của bất kì ai trong ngày đầu đi học. – Sức hút của truyện từ: + tình huống truyện hấp dẫn + cảm xúc trong sáng, chân thật của nhân vật + hình ảnh đẹp đẽ, gần gũi. Tham khảo: Cảm nhận truyện ngắn “Tôi đi học” của Thanh Tịnh Thanh Tịnh là một trong những nhà văn tiêu biểu của nền văn học Việt Nam Thế kỷ XX. Các tác phẩm của ông đều thấm đượm cảm xúc êm dịu, trong trẻo, vừa man mác buồn thương, vừa ngọt ngào sâu lắng. Giọng văn nhẹ nhàng thủ thỉ mà thấm thía khó quên. Truyện ngắn “Tôi đi học” in trong tập “Quê mẹ”, xuất bản năm 1941 là một tác phẩm như vậy. Đây là thiên hồi ức rất xúc động về những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường ba mươi năm về trước. Trung tâm của thế giới ấy là cậu học trò ngày đầu tiên tới trường, trong lòng nảy nở biết bao ý nghĩ, tình cảm xao xuyến, mới lạ, suốt đời không thể quên. Trên con đường cùng mẹ tới trường, nhân vật “tôi” – cậu bé lớp đầu cấp tiểu học ấy – đã nhìn cảnh vật xung quanh và cảm thấy “lòng tôi đang có sự thay đổi lớn”: Hôm nay tôi đi học. Đối với một em bé chỉ biết chơi đùa, qua sông thả diều, ra đồng chạy nhảy với bạn…đi học quả là một sự kiện lớn, một đổi thay quan trọng, đánh dấu bước ngoặt tuổi thơ. Vì thế “tôi” cảm thấy trang trọng, đứng đắn với bộ quần áo, với mấy quyển vở mới trên tay. “Tôi” muốn thử sức mình, xin mẹ cho được cầm bút, thước như các bạn khác. Một ý nghĩ non nớt, nảy nở trong đầu: “chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước”. Ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi. Hình ảnh so sánh trong câu văn trên mới trong sang, đẹp đẽ mà rất phù hợp tâm lí trẻ thơ. Nhà văn đã dùng nhiều hình ảnh, nhiều chi tiết cụ thể biểu hiện những cung bậc tâm trạng ấy của cậu bé. Trước hết, cậu thấy ngôi trường “trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm… sân nó rộng, mình nó cao”, sừng sững như “cái đình làng”. Rồi cảm thấy mình nhỏ bé làm sao và “đâm ra lo sợ vẩn vơ”. Tiếp sau, cậu bé thấy học trò, thầy cô giáo, người lớn, trẻ con đông đúc, thấy mấy bạn mới cũng đang sợ sệt, lúng túng, e ngại như mình. Mái trường đẹp như cái tổ ấm, mỗi học trò ngây thơ, hồn nhiên, ngây thơ như một cánh chim đầy khát vọng và biết bao bồi hồi lo lắng nhìn bầu trời rộng, nghĩ tới những chân trời học vấn mênh mang. Vì thế khi nghe gọi đến tên mình, cậu học trò “tự nhiên giật mình và lúng túng”. Nhà văn đã dùng rất nhiều động từ đặc tả tâm trạng của nhân vật: ngập ngừng, e sợ, rụt rè, lúng túng, dềnh dàng, run run,… Riêng từ láy “lúng túng” điệp tới bốn lần. Đây là một từ có ý nghĩa khái quát, đã được nhà văn sử dụng chính xác, diễn tả nhiều tâm trạng, miêu tả chân thực cử chỉ, ánh mắt, ý nghĩ, cảm giác…hồn nhiên trong sáng của cậu học trò trong buổi tựu trường đầu tiên. Đỉnh cao của tâm trạng lúng túng là khi các cậu học trò nhỏ rời bàn tay, buông chéo áo của người thân để đứng chuẩn bị hàng vào lớp thì “một cậu ôm mặt khóc”, “tôi dúi đầu vào lòng mẹ nức nở khóc theo” và “trong đám học trò mới vài tiếng thút thít đang ngập ngừng”. Tiếng khóc như một phản ứng dây chuyền rất tự nhiên, rất ngây thơ và giàu ý nghĩa. Nó là sự tiếc nuối những ngày chơi đùa thoải mái, sự lưu luyến những người thân yêu…Nó cũng là sự lo sợ trước một thử thách khó khăn, hay nó cũng là một niềm vui, niềm quyết tâm để bước vào một thế giới khác lạ mà đầy hấp dẫn. Đến những phút cuối của buổi tựu trường, cảm giác của nhà văn, cũng là của nhân vật “tôi” càng trong sáng và chân thực hơn. Ngồi trong lớp, cậu bé thấy xốn xang những cảm giác lạ mà quen đan xen, trái ngược nhau. Thấy “một mùi hương lạ xộc lên trong lớp”, “hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ” nhưng cậu bé nhìn bàn ghế chỗ mình ngồi “tự nhiên lạm nhận vật của riêng mình”, nhìn người bạn ngồi bên “không cảm thấy xa lạ chút nào”. Có thể nói đoạn văn kết thúc câu chuyện ngắn gọn mà hiện lên rất nhiều hình ảnh đẹp và ý nghĩa. Một chú chim nhỏ hót mấy tiếng rụt rè, vỗ cánh bay cao. Mắt “tôi” thèm thuồng nhìn theo. Kỉ niệm bẫy chim giữa đồng lúa vẫy gọi. Tiếng phấn và chữ viết của thầy giáo nhắc nhở, níu giữ, đưa về… Cuối cùng “tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm nhẩm đánh vần đọc…” Phải chăng đây là phút sang trang của một tâm hồn trẻ dại, tạm biệt thế giới ấu thơ chỉ biết nô đùa, nghịch ngợm để bước vào thế giới tuổi học trò hồn nhiên, mơ mộng. Dẫn dắt các em vào thế giới ấy là những người mẹ, những phụ huynh, các thầy cô giáo. Trái tim mỗi người như cũng bồi hồi, xao xuyến theo nhịp đập trái tim của con trẻ. Còn các thầy cô giáo từ “ông đốc”, “thầy hiệu trưởng”, đến thầy giáo trẻ phụ trách lớp năm và các thầy cô giáo khác, ai cũng dịu dàng, từ tốn, bao dung đón chào và động viên các em nhập trường, vào học theo từng lớp. Truyện ngắn “Tôi đi học” luôn khiến người đọc thấm thía rằng: Trong cuộc đời của mỗi con người, kỉ niệm trong sáng của tuổi học trò, nhất là ở buổi tựu trường đầu tiên, thường sẽ được ghi nhớ mãi. Nhà văn Thanh Tịnh đã diễn tả dòng cảm xúc này bằng tâm hồn rung động thiết tha, một ngòi bút giàu chất thơ, một bố cục thống nhất, với các cung bậc tâm trạng, nhân vật, các sự kiện, chi tiết, hình ảnh và những biện pháp tu từ chặt chẽ, hài hòa, tập trung vào chủ đề của tác phẩm.
* Bài viết liên quan: |
