Lớp thành ngữ dưới đây thuộc loại đó: nằm gai nếm mật; ăn bờ ở bụi; màn trời chiếu đất; tai bay vạ gió; bầm gan tím ruột; ăn xổi ở thì; cao chạy xa bay; đầu trâu mặt ngựa; mẹ tròn con vuông; con ông cháu cha; mình đồng da sắt; thượng cẳng chân hạ cẳng tay... Trong thành ngữ "nằm gai nếm mật" thì mật là mật đắng. Tôi chia sẻ quan điểm này của tác giả Trường Lân. Có thể nhận ra nghĩa nếm mật là nếm mật đắng này nhờ vào quy luật hình thành nghĩa biểu trưng (còn gọi là nghĩa bóng) của lớp thành ngữ trên. Cấu trúc AaBb Về hình thức những thành ngữ trên đều có cấu trúc AaBb, và đều có thể phân thành hai cặp (A,B) và (a,b). Trật tự của chúng không quan trọng. Hai yếu tố trong mỗi cặp giống nhau về một phương diện nào đó, thuộc cùng một phạm trù ngữ nghĩa nào đó, nên dùng để biểu trưng được. Chẳng hạn, cao chạy xa bay (chạy, bay) + (cao, xa) mình đồng da sắt (mình, da) + (đồng, sắt) bầm gan tím ruột (gan, ruột) + (bầm, tím) con ông cháu cha (con, cháu) + (ông, cha) màn trời chiếu đất (màn, chiếu) + (trời, đất) nằm gai nếm mật (nằm, nếm) + (gai, mật) Cách hình thành nghĩa biểu trưng của thành ngữ Nghĩa biểu trưng của thành ngữ, cũng thường gọi là nghĩa bóng. Đó là cách lấy những từ ngữ cụ thể thường ngày, quanh ta để nói lên những điều khái quát. Trong thành ngữ cao chạy xa bay, cặp (chạy, bay) biểu trưng cho sự trốn chạy. Cái gì càng cao càng xa càng khó thấy. Tới một mức nào đó không thấy được nữa, nghĩa là biệt tăm. Do vậy (cao, xa) biểu trưng cho sự biệt tăm. Chỉ cần cộng hai nghĩa biểu trưng này lại là chúng ta có được nghĩa của thành ngữ cao chạy xa bay (chạy, bay) + (cao, xa) sự trốn chạy biệt tăm. Do trật tự kết hợp của các yếu tố trong lớp thành ngữ này không quan trọng nên những cách nói khác như xa bay cao chạy, cao bay xa chạy cũng đều có nghĩa như vậy. Trong bài viết "Cái bụng chứa... tinh thần" cho mục Tiếng nước tôi (Tuổi Trẻ ngày 26-1-2010), tôi có viết đại để là người Việt dùng lục phủ ngũ tạng tim, gan, lòng, ruột, phổi để biểu trưng cho sự suy nghĩ, cho tâm tư, cho tinh thần. Vậy thì trong thành ngữ bầm gan tím ruột, cặp (gan, ruột) biểu trưng cho nỗi lòng, còn bầm, tím là hai màu tối rất mạnh nên cặp (bầm, tím) biểu trưng cho sự căm tức đến cùng cực. Do vậy: bầm gan tím ruột (gan, ruột) + (bầm, tím) nỗi lòng căm tức đến cùng cực. Trong thành ngữ mình đồng da sắt thì mình, da là những bộ phận bên ngoài nhìn thấy được của con người nên cặp (mình, da) biểu trưng cho thể chất con người, còn đồng, sắt là hai kim loại vô cùng cứng rắn nên cặp (đồng, sắt) biểu trưng cho sức mạnh thể chất sắt thép tên bắn không xuyên thủng, lửa nung không chảy. Do vậy, mình đồng da sắt (mình, da) + (đồng, sắt) con người có thể chất sắt thép, tức là siêu nhân. Những biến thể của thành ngữ Do thành ngữ AaBb dùng hai cặp (A,B) và (a,b) để hình thành nghĩa biểu trưng, mà những yếu tố A, B, a, b là những từ cụ thể nên dễ dàng tạo ra những thành ngữ có cặp từ na ná như vậy cho thích hợp với tình huống cụ thể mà nghĩa của thành ngữ không thay đổi. Cuộc sống là ăn uống, áo xống, giường chiếu, ngủ nghê... nên những từ ngữ nào nói về cái ăn, thức uống, nơi ngủ đều có thể biểu trưng cho cuộc sống vì chúng na ná như nhau. Có hàng loạt thành ngữ nói về cuộc sống khổ cực vất vả: ăn gió nằm sương, ăn bờ ngủ bụi, ăn bờ ở bụi, màn trời chiếu đất... "Xiết bao ăn tuyết nằm sương, Màn trời chiếu đất dặm trường lao đao" (Nguyễn Đình Chiểu, truyện Lục Vân Tiên). Nguyên bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Lê Huy Ngọ trong một lần thăm người dân miền Trung bị bão lụt nặng nề đã nói cần khắc phục ngay tình trạng màn trời chiếu nước của người dân. Vậy là ông đã vận dụng rất hay thành ngữ màn trời chiếu đất vào một tình huống cụ thể. Bạn đang xem bài viết: Nghĩa đen là gì? Nghĩa bóng là gì? Ví dụ và bài tập. Hy vọng những thông tin mà Trang Tài Liệu cung cấp đã mang tới những khái niệm hữu ích cho bạn, đừng quên theo dõi chúng tôi để thường xuyên cập nhật những bài viết hữu ích khác. Nghĩa đen là gì: nghĩa đen chính là nghĩa gốc, nghĩa ban đầu của câu nói đó mà ai cũng có thể dễ dàng nhận ra. Nghĩa bóng: từ nghĩa đen của câu suy ra nghĩa khác (nghĩa ẩn sau câu nói đó) thì ý nghĩa này được gọi là nghĩa bóng. Thông thường muốn nhìn thấy nghĩa bóng thì ta phải đặt câu nói vào trong hoàn cảnh cụ thể để hiểu được chính xác nghĩa ẩn sau nghĩa đen là gì. Ví dụ với câu “Gần mực thì đen gần đèn thì rạng” chúng ta có thể hiểu nghĩa đen và nghĩa bóng như sau: – Nghĩa đen ở đây “Mực” là thứ để bơm vào bút phục vụ cho việc viết chữ, “đèn” là đồ vật có công dụng thắp sáng. ” Đen” chỉ màu sắc là đen, “rạng” có nghĩa là sáng. Nghĩa đen cả câu này là nếu chẳng may bị mực dây vào tay thì sẽ có màu đen của mực, còn nếu ngồi gần bóng đèn thì sẽ được chiếu sáng. – Nghĩa bóng có thể hiểu “Mực” chỉ những điều xấu, không lành mạnh, “đèn” ẩn dụ cho những điều tốt đẹp. Nghĩa bóng ở đây được hiểu là nếu con người ở gần môi trường xấu sẽ bị ảnh hưởng bởi cái xấu còn nếu được gần môi trường tốt sẽ trở nên tốt đẹp. Từ ghép là gì? Các loại từ ghép và cách phân biệt  Hiện tượng từ có nhiều nghĩaChúng ta thường thấy từ một từ có nhiều nghĩa được chuyển từ một nghĩa chính. Đây gọi là hiện tượng từ nhiều nghĩa. Một từ không nhất thiết là phải có nhiều nghĩa. Từ nào có thể gọi tên về nhiều sự vật, hiện tượng hay biểu thị nhiều khái niệm khác nhau có trong thực tế thì cũng được xem là từ nhiều nghĩa. Ví dụ: – “Tủ lạnh”: đồ dùng chạy bằng điện có tác dụng làm lạnh để bảo quản thức ăn và làm đá. Từ này chỉ có một nghĩa duy nhất chứ không có nghĩa chuyển nào khác. – Từ “miệng” cũng có nhiều nghĩa: + “Cái miệng”: chỉ một bộ phận nằm trên mặt. + “Miệng ăn”: chỉ bản thân một con người, chỉ các loại chi phí tiêu dùng của người đó trong gia đình. Nói quá là gì? Tác dụng nói quá trong Ngữ văn 8 Lưu ý: Cần phân biệt được nghĩa đen và nghĩa bóng của một từ với hiện tượng từ nhiều nghĩa. Nghĩa đen và nghĩa bóng trong ca dao, tục ngữCác câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ thường luôn xuất hiện hai lớp nghĩa khác nhau. Lớp nghĩa đầu tiên là nghĩa bên trên bề mặt câu chữ chính là nghĩa đen của câu. Từ nghĩa đen còn có một lớp nghĩa ẩn phía sau được gọi là nghĩa bóng. Lớp nghĩa bóng ẩn đằng sau lớp nghĩa đen có tác dụng tăng tính biểu cảm cho câu. Sau đây là một số câu ca dao, tục ngữ và ý nghĩa của chúng: “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây” – Nghĩa đen của câu này: Ăn là hành động của miệng, trồng là hành động gieo hạt, hoặc cắm cây để cây đó sinh sôi, phát triển; “quả” là kết quả sau cùng của chu kỳ sinh trưởng của cây. Khi ăn những quả cuối cùng đó ta phải nhớ đến người đã trồng ra cây. – Nghĩa bóng: Hành động “ăn” là hưởng thụ; “quả” là thành quả. Cả câu có nghĩa bóng là khi chúng ta hưởng thụ thành quả phải luôn biết ghi nhớ và biết ơn đến những người đã làm ra cái thành quả đó. Nói giảm nói tránh là gì? Tìm hiểu tác dụng và cho ví dụ “Đi một ngày đàng học được một sàng khôn” – Nghĩa đen của câu này: Đi đến một nơi mới, học thêm được nhiều điều mới lạ. – Nghĩa bóng: Khuyên con người ta nên tích cực đi ra ngoài xã hội học hỏi, chắt lọc được nhiều kiến thức. “Có công mài sắt chắc chắn sẽ có ngày nên kim” – Nghĩa đen của câu này: “Sắt” là một vật liệu thô, nặng; “kim” là vật nhỏ có thể dùng để khâu vá. Nghĩa đen là bỏ ra công sức để mài sắt rồi có ngày cục sắt to hóa kim nhỏ. – Nghĩa bóng: Khuyên con người nên chăm chỉ, bền bỉ thì dù việc có lớn nhỏ như thế nào cũng sẽ thành công vượt qua. “Giấy rách phải giữ lấy lề” – Nghĩa đen của câu này: Giấy “Rách” là hiện tượng giấy không còn nguyên vẹn, “lề” chỉ phần bên của một trang giấy để viết theo cho ngay ngắn. – Nghĩa bóng của câu này: “Rách” là trường hợp ai đó gặp đói kém, hoạn nạn; “lề” là nề nếp, truyền thống và gia phong. Nghĩa bóng của câu muốn nói rằng dù con người ta có rơi vào hoàn cảnh khó khăn đến đâu cũng phải biết giữ gìn cái truyền thống, nề nếp của gia đình, của ông bà tổ tiên. “Đừng thấy sóng cả mà lại ngã tay chèo” – Nghĩa đen của câu này: “Sóng” hiện tượng nước biển dâng lên đánh vào bờ, “tay chèo” là một bộ phận dùng để chèo thuyền. Nghĩa đen đơn giản là đừng thấy sóng lớn mà sợ hãi buông tay chèo làm lật thuyền. – Nghĩa bóng của câu này: “Sóng” ẩn dụ cho những thử thách lớn lao trong cuộc sống, “tay chèo” biểu thị cho cách thức mà chúng ta đi. Cả câu ý muốn nói rằng đừng vì những khó khăn trước mắt mà nản chí rồi bỏ cuộc, buông bỏ sự lựa chọn của mình. Khuyên con người ta cần phải có ý chí vượt qua thử thách. |
