Từ khi cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên trên thế giới nổ ra, than đá, một loại nhiên liệu hóa thạch, đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống con người.
Ảnh minh họa.
Tuy nhiên đối với môi trường, khai thác than đã làm thay đổi và phá hủy cảnh quan thiên nhiên nghiêm trọng, là một nguyên nhân gây ra sự biến đổi khí hậu. Chính vì thế, các nước trên thế giới, đặc biệt là châu Âu, đang hướng đến việc tìm nguồn năng lượng mới thay thế cho than đá.
Nhiều nước châu Âu dần rời bỏ sử dụng than đá
Trong cơ cấu sử dụng năng lượng, than đá được coi là nguồn năng lượng truyền thống và cơ bản. Than được sử dụng rộng rãi trong sản xuất và đời sống. Trước đây, than được dùng làm nhiên liệu trong các máy hơi nước, đầu máy xe lửa; sau đó, than được dùng làm nhiên liệu trong các nhà máy nhiệt điện, than được cốc hoá làm nhiên liệu cho ngành luyện kim. Gần đây, nhờ sự phát triển của công nghiệp hoá học, than được sử dụng như là nguồn nguyên liệu để sản xuất ra nhiều loại dược phẩm, chất dẻo, sợi nhân tạo.
Công nghiệp khai thác than xuất hiện tương đối sớm, bắt đầu ở Anh vào đầu thế kỉ XIX. Sau đó, người ta tìm thấy nhiều than ở Mỹ, Ấn Độ, Canada. Vì thế các quốc gia này lần lượt dẫn đầu về sản lượng than khai thác được của thế giới. Sau Chiến tranh Thế giới thứ II, hàng loạt bể than khổng lồ đã được phát hiện ở Ê-ki-bát, Nam Y-a-cút, Đôn-bát (Liên Xô cũ), ở Ba Lan, Đông Đức (cũ).
Bước sang thế kỷ XXI, các nghiên cứu đã chứng minh, mặc dù than đá là nguồn nguyên liệu quan trọng song than đá cũng chính là nguyên nhân gây ra 20% hiện tượng hiệu ứng nhà kính và khí thải ga, vốn là nguyên nhân hàng đầu làm biến đổi khí hậu. Ô nhiễm không khí từ việc đốt cháy than đá gây tổn hại trực tiếp tới sức khỏe con người và đó cũng là lý do mà có một số nhà khoa học đã ví than đá là kẻ thù của loài người. Hơn nữa, việc xây dựng hầm mỏ lộ thiên hay trong lòng đất là nguyên nhân gây ra xói mòn đất đai và cái chết của lớp thực vật trên bề mặt. Ở những nơi không có cây cối, sự xói mòn sẽ kéo dài từ 50-60 năm sau khi khai mỏ.
Xác định nguồn năng lượng này rẻ nhưng rất bẩn, là thủ phạm gây ra những hậu quả môi trường nghiêm trọng, nên các nước trên thế giới, đặc biệt là châu Âu, đang muốn sớm chấm dứt kỷ nguyên than đá - loại nhiên liệu hóa thạch giúp châu Âu tiến hành cuộc cách mạng công nghiệp trong suốt hai thế kỷ qua.
Thực tế đang cho thấy rằng, những nước châu Âu phụ thuộc vào than đá để phục hồi và phát triển kinh tế phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, dẫn tới nguy cơ biến đổi khí hậu ngày càng cao. Các chuyên gia môi trường đã lên tiếng chỉ trích những nước sản xuất than đá lớn như Ba Lan, Đức vẫn tiếp tục khai thác và đốt than trong các nhà máy nhiệt điện. Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) đã yêu cầu chấm dứt trợ cấp tài chính cho ngành khai thác than đá. Dưới sức ép của dư luận, các ngân hàng, các nhà quản lý vốn, các hãng bảo hiểm và hãng công nghiệp châu Âu đang từ bỏ dần lĩnh vực này. Theo nhận định của giới chuyên gia, có lẽ cần vài chục năm nữa để tất cả các nước châu Âu hoàn toàn rời bỏ sử dụng nhiên liệu hóa thạch này.
Tại Anh, tiêu thụ than ở Anh đã giảm 52,5% vào năm 2016 và xu hướng này đã tiếp diễn trong năm 2017.
Riêng CH Czech sẽ ngừng khai thác than đá vào giữa thế kỷ này (dự kiến vào năm 2050), còn Ba Lan có lẽ là vào cuối thế kỷ (dự kiến vào năm 2100). Hiện 48% sản lượng điện của Czech được sản xuất từ than. Do đó đất nước này chưa thể đột ngột ngừng sử dụng than vì sẽ gây ra sự ngưng trệ sản xuất ngay lập tức và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội. Ủy ban châu Âu (EC) đang nghiên cứu nhiều dự án để hỗ trợ các khu vực chuyên khai thác mỏ sản xuất than, đặc biệt là các nước Đông Âu, trong việc chuyển đổi sang một nền kinh tế với lượng khí thải carbon thấp hơn.
Theo báo cáo của công ty nghiên cứu thị trường Economist Intelligence Unit (Anh), nhu cầu sử dụng than đá đang sụt giảm nhanh chóng ở châu Âu. Theo ước tính của Tổ chức năng lượng quốc tế (IEA), đến năm 2030, mức tiêu thụ than đá chỉ chiếm 12% tại lục địa này. Phó Chủ tịch Hiệp hội châu Âu về than (Eurocoal) Vladimír Budinský cho biết các mỏ than ở một số quốc gia như Pháp và Bỉ đã ngừng hoạt động từ những năm 1950 và 1960. Ông cho biết thêm, ngành công nghiệp than tôn trọng các mục tiêu châu Âu về khí hậu và năng lượng đồng thời khối này cũng mong muốn chuyển đổi lĩnh vực năng lượng dựa trên điều kiện đặc thù của mỗi nước.
Chú trọng phát triển năng lượng tái tạo, năng lượng sinh học
Hiện nay, Anh, Pháp, Phần Lan, Áo, Bồ Đào Nha là những quốc gia châu Âu tiên phong trong việc sớm loại bỏ than đá ra khỏi các chính sách phát triển năng lượng của quốc gia, cắt giảm đầu tư vào ngành công nghiệp than và đóng cửa các nhà máy nhiệt điện chạy than. Trong số đó, Phần Lan là một trong những quốc gia hàng đầu trên thế giới về sử dụng năng lượng mặt trời và năng lượng gió. Để có được vị trí này, chính phủ Phần Lan đã tuyên bố kế hoạch ngưng sử dụng than đá trước năm 2030. Đây cũng là một phần trong mục tiêu đầy tham vọng, cắt giảm ít nhất 80% phát thải khí nhà kính trước năm 2050 của chính phủ nước này.
Hiện tại, Phần Lan chỉ duy trì 8% năng lượng từ than đá, hầu hết được nhập khẩu từ Nga. Còn lại, năng lượng tái tạo và hạt nhân lần lượt đóng góp 45% và 35%. Hướng tới đến năm 2050, Phần Lan sẽ sản xuất năng lượng phi carbon như năng lượng sinh học hoặc năng lượng tái tạo.
Còn tại Anh, nước này đã thường xuyên đóng cửa nhà máy nhiệt điện chạy than và chuyển sang sử dụng khí tự nhiên hoặc khai thác các trạm điện gió biển. Hiện nay, ngành năng lượng của nước Anh chỉ phụ thuộc vào than ở mức 9%.
Một trường hợp khác là Ba Lan, trong nhiều năm qua, nguồn than đá dồi dào đã được khai thác và sử dụng triệt để ở nước này, cung cấp đến 90% sản lượng điện. Nhưng hậu quả là gây ô nhiễm nặng nề về môi trường. Ba Lan trở thành đất nước có chất lượng không khí thấp nhất ở châu Âu. Tại đây, nồng độ bụi hạt kích cỡ lớn dễ gây ra các vấn đề về tim mạch và hô hấp tại các thành phố của Ba Lan thường xuyên vượt quá giới hạn cho phép hàng ngày và hàng năm. Vì vậy, việc Ba Lan đi tìm nguồn điện năng sạch để thay thế là điều cấp bách. Và nước này đã chọn điện hạt nhân như là biện pháp tối ưu nhất trong sự tính toán về nhiều phương diện…
Nhìn chung, hiện Liên minh châu Âu (EU) đã đề ra mục tiêu đến năm 2020 sẽ tăng tỷ trọng sử dụng năng lượng tái tạo từ 8,5% lên 20% và giảm mạnh lượng khí thải. Để đạt mục tiêu này, các nước EU áp dụng chế độ cấp hạn ngạch khí thải cho các ngành công nghiệp. Theo đó, đến năm 2020 tất cả doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp đều phải mua giấy phép hạn ngạch khí thải, trừ một số ngành như luyện kim, xi-măng, hóa chất. Các tính toán cũng cho thấy rằng, vào năm 2030 và 2036, việc xây dựng một nhà máy năng lượng gió và năng lượng mặt trời sẽ có chi phí rẻ hơn giữ lại một mỏ than cũ.
Ngoài ra, hiện Ủy ban châu Âu (EC) cũng đang bắt tay vào dự án “Gói năng lượng tham vọng” với cam kết hỗ trợ phù hợp cho các khu vực hiện vẫn phụ thuộc nhiều vào ngành khai thác than. Trên thực tế, EC đã triển khai một số quỹ dành cho các vùng khó khăn như Quỹ điều chỉnh toàn cầu hoá châu Âu (EGF) - cung cấp hỗ trợ cho những người bị mất việc làm do thay đổi cơ cấu với ngân sách hàng năm là 150 triệu euro trong giai đoạn 2014-2020.
Quỹ xã hội châu Âu (ESF) cũng sẽ dành ít nhất 1,1 tỷ EUR cho việc cải thiện hệ thống giáo dục và đào tạo cho các khu vực cần phải thích nghi với việc chuyển đổi kỹ năng và tạo việc làm mới trong các lĩnh vực năng lượng và môi trường. Sáng kiến của EC có thể sẽ không chỉ tập trung vào các khía cạnh xã hội và tài chính, mà còn đẩy mạnh nghiên cứu, sáng chế và phát triển công nghệ mới, trong đó có công nghệ sạch trong ngành than.
Đâu là nguồn năng lượng truyền thống?
Năng lượng truyền thống (củi, gỗ) là nguồn năng lượng đã được con người sử dụng từ thời xa xưa với xu hướng tỷ trọng ngày càng giảm nhanh chóng, từ 80% năm 1860 xuống 25% năm 1920 và sau 1 thế kỉ nữa thì vai trò của nó hầu như không đáng kể (2%).
Việt Nam có bao nhiêu nguồn năng lượng?
Các nguồn năng lượng chính ở Việt Nam hiện nay bao gồm năng lượng than đá, năng lượng thủy điện, năng lượng điện gió, năng lượng điện mặt trời và năng lượng sinh khối. Các nguồn năng lượng này đang được sử dụng để cung cấp điện cho các hoạt động sản xuất, dịch vụ và dân sinh.
Các nguồn năng lượng tự nhiên là gì?
Các loại năng lượng có trong tự nhiên như năng lượng mặt trời, năng lượng gió, năng lượng nước, năng lượng địa nhiệt và năng lượng sinh học đều đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi hệ thống năng lượng toàn cầu sang một hệ thống bền vững hơn và ít gây ảnh hưởng đến môi trường hơn.
Công nghiệp năng lượng gồm những gì?
Nhìn chung, công nghiệp năng lượng nước ta bao gồm hai ngành là: công nghiệp khai thác nguyên – nhiên liệu và công nghiệp điện lực. Về cơ bản, cơ cấu ngành công nghiệp năng lượng được chia làm 2 nhóm ngành trên.