1. Tác giả
Minh Huệ (1927 - 2003)
- Tên khai sinh: Nguyễn Đức Thái.
- Quê quán: Vinh, Nghệ An.
- Minh Huệ làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp.
2. Tác phẩm
@307693@
- Hoàn cảnh sáng tác: 1951, dựa trên một sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950.
- Thể thơ: 5 chữ.
- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm kết hợp với tự sự và miêu tả.
- Bố cục: 2 phần.
+ Phần 1 (9 khổ đầu): Lần thức dậy thứ nhất của anh đội viên.
+ Phần 2 (7 khổ còn lại): Lần thức dậy thứ ba của anh đội viên.
II. Đọc hiểu văn bản
1. Tâm tư anh đội viên
- Hoàn cảnh:
+ Thời gian: trời đã về khuya.
+ Không gian: mái lều tranh "xơ xác", trời mưa "lâm thâm".
→ Lạnh giá, thiếu thốn, khó khăn.
- Lần thức dậy đầu tiên:
+ Thái độ: ngạc nhiên, băn khoăn đến khắc khoải, lo lắng vô cùng (khổ 1).
+ Hành động: nhìn và dõi theo những cử chỉ, hành động của Bác (khổ 2, 3, 4).
+ Tâm trạng:
- Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp đẽ, ấm áp (khổ 5).
- Thổn thức, thì thầm xúc động (khổ 6).
→ Nghệ thuật:
+ Từ láy.
+ Điệp từ "càng": diễn tả tình thương tăng cấp của anh đội viên với Bác.
+ Ẩn dụ: "Người cha": Bác như người cha của mình, của dân tộc.
+ So sánh: "Như nằm trong giấc mộng"; "Bóng Bác cao lồng lộng/ Ấm hơn ngọn lửa hồng": thể hiện tình cảm thân thiết, ngưỡng mộ của anh đội viên với Bác.
- Lần thứ ba thức dậy:
+ Hốt hoảng, giật mình, nằng nặc mời Bác ngủ.
+ Đồng cảm, thấu hiểu "Anh đội viên nhìn Bác/ Bác nhìn ngọn lửa hồng".
+ Niềm vui sướng khi hiểu được tấm lòng, sự vĩ đại của Bác "Lòng vui sướng mênh mông".
→ Nghệ thuật:
+ Từ láy "nằng nặc".
+ Đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ: Diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn, lo lắng, tình cảm chân thành của anh đội viên với Bác.
➩ Tình cảm yêu kính của anh đội viên, cũng như của tác giả và toàn dân tộc Việt Nam với Bác.
@307514@
2. Hình ảnh Bác Hồ
- Cử chỉ: đốt lửa, dém chăn, nhón chân nhẹ nhàng. → Sự lo lắng, chăm sóc ân cần, tình yêu thương của Bác với chiến sĩ.
- Hình dáng: vẻ mặt trầm ngâm, mái tóc bạc, ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc, bóng Bác cao lồng lộng. → Bác lặng trong những ưu tư, suy tư. Hình ảnh Bác vừa to lớn, vĩ đại vừa gần gũi, ân tình.
- Lời nói: Chú cứ việc ngủ ngon, không an lòng, thương đoàn dân công. → Tình cảm, lòng yêu thương bao la rộng lớn. Sự hi sinh vĩ đại, lo cho dân hơn cho mình.
→ Nghệ thuật:
+ Các từ láy gợi hình.
+ So sánh, ẩn dụ.
- Khổ thơ cuối:
+ Điệp ngữ "Đêm nay" nhấn mạnh việc nhiều đêm không ngủ. → Bác thức là một lẽ thường tình.
@307613@
+ "Bác là Hồ Chí Minh" → Giọng thơ khẳng định: Bác là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam.
➩ Tình cảm yêu thương bao la, sự vĩ đại của Bác với chiến sĩ, đồng bào và đất nước.
III. Tổng kết
1. Nội dung
Qua câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch, bài thơ đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân, tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ.
2. Nghệ thuật
Bài thơ sử dụng thể thơ năm chữ, có nhiều vần liền thích hợp với lối kể chuyện, kết hợp miêu tả, kể với biểu cảm, có nhiều chi tiết giản dị, chân thực và cảm động.
IV. Hướng dẫn trả lời câu hỏi cuối bài
1. Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9 - 10 dòng).
- Bài thơ có 2 nhân vật: anh đội viên và Bác Hồ.
- Hoàn cảnh xuất hiện ở chi tiết:
+ Thấy trời khuya lắm rồi.
+ Lặng yên bên bếp lửa.
+ Ngoài trời mưa lâm thâm.
+ Mái lều tranh xơ xác.
- Kể lại câu chuyện:
Đêm nay ở chiến khi ngoài trời mưa lâm thâm, có anh đội viên nửa đêm giật mình tỉnh giấc. Hình ảnh đập vào mắt anh là Bác Hồ đang ngồi lặng yên bên bếp lửa. Mái tóc Bác đã bạc đi rất nhiều. Đêm khuya thanh vắng, Bác lặng lẽ rón chân đi tới kéo chăn cho từng người. Thấy Bác tới gần, anh đội viên kẽ hỏi:" Bác ơi! Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm không ạ?'. Nghe thế, Bác đáp lại anh đội viên bằng giọng trầm ấm:" Chú cứ việc ngủ ngon để mai còn đi đánh giặc". Nghe lời Bác, anh đội viên chìm vào giấc ngủ tiếp nhưng dường như lúc này giấc ngủ cũng không còn được sâu như lúc đầu nữa. Những câu hỏi được đặt ra quanh quẩn trong đầu không hiểu vì sao Bác thao thức đến vậy. Lần thứ ba thức dậy, thắc mắc của a đã được giải đáp, Bác thức trong đêm là vì lo việc nước, thương đoàn dân công thương mọi người còn đang vất vả. Xúc động trước tình thương của Bác, anh thức luôn cùng Bác đêm đó.
2. Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em.
- Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác với các chiến sĩ và dân công:
" Rồi bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng."
" Bác thương đoàn dân công"
" Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau"
- Em thích nhất hình ảnh Bác dém chăn cho từng người vì nó thể hiện sự chăm chút, chu đáo, yêu thương của Bác.
3. Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1 - dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?
- Các chi tiết thể hiện tình cảm anh đội viên dành cho Bác:
" Không biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm
Lòng anh cứ bề bộn"
" Anh hoảng hốt giật mình"
" Anh vội vàng nằng nặc"
"Lòng vui sướng mênh mông
Anh thức luôn cùng Bác"
- Em thích nhất chi tiết: "Không biết nói gì hơn/ Anh nằm lo Bác ốm/ Lòng anh cứ bề bộn" vì đôi khi sự lo lắng, tình cảm yêu kính nhất không cần hoặc không thể nói ra bằng lời.
4. Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?
- Câu thơ được lặp lại 3 lần.
- Bằng việc nhắc lại câu thơ "Đêm nay Bác không ngủ", Minh Huệ muốn nói về tấm lòng của Bác. Câu thơ ấy thể hiện Bác là một con người yêu thương dân, lo lắng cho dân, một lòng muốn bảo vệ nước. Bác thương các chiến sĩ vì muốn trận đấu ngày mai giành thắng lợi. Bác ân cần chăm sóc họ với tình thường bao la rộng lớn như biển cả. Nhà thơ muốn mọi người hiểu về tấm lòng, về con người cũng như phẩm chất đáng kính của Bác.
5. Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.
" Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác"
" Bác nhón chân nhẹ nhàng"
" Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngon lửa hồng"
- Em thích nhất là hình ảnh " Bóng bác cao lồng lộng/ Ấm hơn ngọn lửa hồng".
→ Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh ngọn lửa để so sánh Bác Hồ là một ngọn lửa vừa gần gũi, vừa vĩ đại, một nguồn tình cảm ấm áp của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến gian nan, thiếu thốn. Qua đó tôn vinh sự vĩ đại của Bác và ngợi ca tình yêu thương của Người dành cho các chiến sĩ.
6. Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:
“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó. Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:
- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...
Bác cười hiển, đầm ấm:
- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.
Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ đội và dân công ngủ ngoài rừng.”...”.
(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)
Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.
- Giống nhau: Đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân. Đồng thời nêu lên tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ.
- Khác nhau:
+ Hình thức: 1 bài là văn xuôi, 1 bài diễn đạt bằng thơ.
+ Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy (ngôi thứ nhất). Bài văn trên là Minh Huệ nghe kể lại (ngôi kể thứ ba).
Từ lâu, tình cảm của nhân dân đối với Bác Hồ, của Bác Hồ đối với nhân dân đã trở thành một nguồn thơ bất tận. Một trong những mạch nguồn đó là bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” nổi tiếng của nhà thơ Minh Huệ viết trong thời chống Pháp. Tuy nhiên có một điều lạ đáng chú ý khi viết bài thơ ấy, Minh Huệ chưa một lần gặp Bác Hồ. Hãy cùng THPT Sóc Trăng đi tìm hiểu về nội dung bài thơ Đêm nay Bác không ngủ trong chương trình văn học lớp 6 qua bài viết dưới đây.
1. Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm
Tác giả Minh Huệ là cán bộ tuyên truyền thời kì chống Pháp, sau hoà bình từng làm trưởng ty văn hoá, chủ tịch hội văn nghệ tỉnh Nghệ An. Ông viết bài thơ Đêm nay Bác không ngủ dựa theo lời kể của một người bạn đã chứng kiến cả đêm thức trắng của Bác ở lán chiến dịch. Bài thơ được viết theo thể thơ tự do 5 chữ kể về một đêm không ngủ được của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
Bạn đang xem: Tìm hiểu về nội dung bài thơ Đêm nay Bác không ngủ – lớp 6
Nhân vật trung tâm là Bác Hồ hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên, qua những lần đối thoại của hai người. mặc dù tác giả không sử dụng ngôi kể thứ nhất nhưng rõ ràng lời kể và tả đều từ điểm nhìn và tâm trạng của anh đội viên. Việc sáng tạo hình tượng anh đội viên vừa chứng kiến vừa tham gia câu chuyện làm hình tượng Bác Hồ hiện ra tự nhiên, có tính khách quan, có quan hệ gần gũi, ấm áp.
2. Cái nhìn và tâm trạng của anh đội viên với Bác Hồ
Bài thơ kể về những lần chợt thức giấc, anh đội viên thấy Bác không ngủ và đã có những tâm trạng khác nhau. Lần đầu thức dậy anh đội viên ngạc nhiên, xúc động, xúc động cao độ, mơ màng cảm nhận sự lớn lao và gần gũi của Bác Hồ qua hình ảnh so sánh rồi thốt ra những câu hỏi thầm thì đầy tin yêu và lo lắng. Lần thứ ba thức dậy anh hốt hoảng, năn nỉ Bác, hiểu được lòng Bác nên anh thức luôn cùng Bác.
Từ chỗ bồn chồn, lo lắng, nằng nặc mời Bác đi ngủ, anh đội viên lại bỗng “Lòng vui sướng mênh mông. Anh thức luôn cùng Bác” vì đây là tình cảm rất thật của anh đội viên. Anh lo cho Bác nhưng trước đó do chưa hiểu hết lòng Bác nhưng khi đã hiểu ra thì anh biết rằng không thể mời Bác đi ngủ. Anh sung sướng vì biết Bác lo cho tất cả, biết lòng Bác thật bao la “Bác ơi tim Bác…mọi kiếp người”. Anh sung sướng vì biết được tấm lòng nhân hậu bao dung “nâng niu tất cả chỉ quên mình”.
Mặc dù không kể lần thứ hai nhưng ta cũng thấy được anh đội viên đã nhiều lần thức giấc và lần nào cũng chứng kiến Bác không ngủ. Từ lần một đến lần ba, tâm trạng của anh mới có sự thay đổi rõ rệt, thể hiện tình cảm của anh và của cả dân tộc đối với Bác “Bác nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà- Miền Nam mong Bác nỗi mong cha”, “Mai về miền Nam thương trào nước mắt… trung hiếu chốn này.
2. Hình tượng Bác Hồ
Bác Hồ thức trong một đêm lạnh tại căn lều xơ xác, trời mưa lâm thâm. Nét đặc biệt là Bác chủ động ngồi chứ không phải là Bác không ngủ được. Lần đầu, anh đội viên thấy Bác Hồ lặng yên bên bếp lửa, vẻ mặt trầm ngâm như đang nghĩ ngợi. Nét ấy lặp đi lặp lại và nhấn mạnh hơn lần ba, từ chỗ lặng yên thành đinh ninh, từ vẻ mặt trầm ngâm đến chòm râu im phăng phắc.
Bác Hồ như người cha, người mẹ chăm con đốt lửa, dém chăn, chăm sóc chu đáo không sót ai từng người từng người một. Nhón chân nhẹ nhàng là chi tiết đặc sắc giản dị nhưng xúc động bộc lộ tấm lòng yêu thương chứa chan như cử chỉ của một người mẹ chăm con.
Nét ngoại hình ấy biểu hiện chiều sâu tâm trạng suy nghĩ, lo lắng của Bác Hồ và bộc lộ rõ hơn qua cử chỉ, hành động, lời nói. Khổ thơ đã diễn tả tâm lí nửa tỉnh nửa mê của người chợt thức giấc trong đêm khuya. Mặt khác do lần đầu tiên được chứng kiến nên anh đội viên như không tin vào mắt mình và tình cảm Bác ấm hơn lửa khi Bác quan tâm, săn sóc đến giấc ngủ từng người.
Bác thức để chăm lo giấc ngủ cho bộ đội nhưng sau khi đốt lửa, dém chăn rồi nhưng Bác vẫn không ngủ vì nếu chỉ lo cho người trong lều thì Bác có thể chợp mắt được. Nhưng Bác “thương đoàn…khỏi ướt”, vì thương nên Bác “không an lòng” và trời cành lạnh càng mưa thì Bác “càng nóng ruột”. Đó là lí do mà Bác Hồ không ngủ mặc dù cả ba lần anh đội viên năn nỉ.
Qua bài thơ, hình ảnh Bác Hồ hiện lên giản dị, gần gũi, chân thực mà hết sức lớn lao. Bài thơ thể hiện cảm động, tự nhiên, sâu sắc tấm lòng yêu thương của Bác như Tố Hữu đã viết:
“Bác ơi tim Bác mênh mông thế
Ôm cả non sông mọi kiếp người”.
Trên đây, THPT Sóc Trăng vừa giúp các em tìm hiểu nội dung bài thơ Đêm nay Bác không ngủ. Với những nội dung chính đã được đề cập, hi vọng sẽ giúp các em nắm chắc bài học hơn. Chúc các em học tốt!
Đăng bởi: THPT Sóc Trăng
Bản quyền bài viết thuộc trường trung học phổ thông Sóc Trăng. Mọi hành vi sao chép đều là gian lận.
Nguồn chia sẻ: Trường THPT Thành Phố Sóc Trăng (thptsoctrang.edu.vn)