Phương pháp lấy mẫu đại diện

• Mục đích của lấy mẫu
• Một số khái niệm chung
  • Mẫu
  • Phép lấy mẫu
  • Tập hợp
  • Đơn vị sản phẩm
  • Đơn vị lấy mẫu
  • Lô hàng
  • Mẫu ban đầu
  • Mẫu riêng
  • Mẫu chung
  • Mẫu trung bình                                                                        ‘
  • Mẫu phân tích                                                        f
• Yêu cầu chung của việc lấy mẫu
• Phương pháp lấy mẫu
  • Kiểm tra sơ bộ lô sản phẩm trước khi lấy mẫu
  • Dụng cụ lấy mẫu
• Các dạng mẫu thường lấy để kiểm tra
  • Lấy mẫu sản phẩm có bao gói
  • Biên bản lấy mẫu

Lấy mẫu là một giai đoạn quan trọng trong việc đánh giá chất lượng lô sản phẩm. Mẫu phải mang tính đại diện cho cả lô để kiểm soát chất lượng sản phẩm. Vì thế phương pháp lấy mẫu không đúng, thì dù phân tích có chính xác cũng dẫn đến kết luận sai cho lô hàng. Đối với mỗi loại sản phẩm tùy thuộc vào đặc tính riêng biệt sẽ có cách lấy mẫu khác nhau.

• Kiểm tra quá trình sản xuất
• Kiểm tra nghiệm thu
• Xác định đặc trưng của lô hàng
• Để tiến hành các phép thử
• Đánh giá thị trường

Một số khái niệm chung

Mẫu

Là một đơn vị hoặc nhóm đơn vị sản phẩm lấy từ một tập hợp (tổng thể để cung cấp thông tin và có thể làm cơ sở đưa ra quyết định đối với tập hợp.

Phép lấy mẫu

Là thủ tục lấy mẫu hoặc tạo mẫu

Tập hợp

Tập hợp (tổng thể) là toàn bộ các đơn vị sản phẩm được xét. Tùy trường hợp tổng thể có thể là một lô, một số lô hay một quá trình sản xuất.

Đơn vị sản phẩm

Đơn vị sản phẩm là một đối tượng cụ thể hoặc một lượng vật chất nhất định để tiến hành các phép thử.

Đơn vị lấy mẫu

Là đơn vị sản phẩm mà từ đó lấy mẫu để phân tích. Đơn vị lấy mẫu có thể là một hay một nhóm đơn vị sản phẩm.

Lô hàng

Lô hàng hay lô sản phẩm là lượng hàng nhất định có cùng

• Tên gọi.
• Hạng chất lượng.
• loại bao gói,
• Nhãn hiệu,
• Quy trình sản xuất
• Nơi sản xuất
• Thời gian gần bằng nhau

Mẫu ban đầu

Là một lượng sản phẩm được lấy cùng một lúc từ một đơn vị tổng thể (có bao gói hoặc không có bao gói).

Mẫu riêng

Mẫu riêng (còn gọi là mẫu cơ sở) là mẫu thu được bằng cách gộp nhiều mẫu ban đầu lấy từ một tập hợp để làm đại diện cho tập hợp đó. ,

Mẫu chung

Là tập hợp tất cả các mẫu riêng của một tập hợp.

Mẫu trung bình                                                                        ‘

Là mẫu được chuẩn bị từ mẫu chung nhằm để tiến hành các phân tích.

Mẫu phân tích                                                        f

Là mẫu trung bình trộn đều và chia làm nhiều phần như nhau, lấy một ít làm mẫu phân tích.

Yêu cầu chung của việc lấy mẫu

• Mẫu phải đại diện về mặt phẩm chất cho một mặt hàng.
• Mẫu phải ổn định trong quá trình bảo quản và vận chuyển
• Sử dụng dụng cụ, phương tiện lấy mẫu phù hợp theo yêu cầu phân tích
• Đủ khối lượng, thể tích theo yêu cầu phân tích.

Phương pháp lấy mẫu

Kiểm tra sơ bộ lô sản phẩm trước khi lấy mẫu

• Tình trạng bao bì
• Hồ sơ lô hàng có đúng loại cần lấy.
• Tình trạng bảo quản mẫu tại kho.
• Trường hợp sản phẩm không đồng nhất (như hư hỏng từng phần hay ẩm ướt, nhiều quy trình sản xuất khác nhau…). Phải chia lô hàng ra nhiều phần nhỏ có tính chất gần như nhau làm một lô hàng riêng biệt.
• Tất cả các khác biệt trong khi lấy mẫu phải được ghi chép trong biên bản lấy mẫu

Trường hợp bề mặt mẫu lấy bị bẩn do lưu trữ hoặc vận chuyển thì phải bỏ đi.

Trường hợp mẫu bẩn trong quá trình sản xuất thì không được loại bỏ mà phải xem đó như một thành phần của sản phẩm.

Dụng cụ lấy mẫu

• Đối với các sản phẩm dạng lỏng hoặc khí thì thường dùng các dụng cụ như ống dây. từ vật liệu bằng nhựa hay thủy tinh.
• Dụng cụ lấy mẫu từ túi hàng: xiên bao tải, hình trụ xiên, hình nón, muỗng xúc cầm tay.
• Dụng cụ lấy mẫu từ đống hàng gồm xẻng, muỗng xúc cầm tay, dụng cụ lấy mẫu hình trụ, hình nón, máy lấy mẫu và các dụng cụ khác.

Ngoài ra còn có các dụng cụ chung khác như:

• Dụng cụ mở hòm
• Khay trộn mẫu (phải khô sạch, không có mùi lạ).
• Túi đựng mẫu bằng PE hay lọ thủy tinh nút mài, sạch khô không có mùi lạ
• Cân kỹ thuật
• Đèn cồn, dao, kéo

Sản phẩm đã dùng để tráng dụng cụ cần thiết không được dùng lại để làm mẫu phân tích (không được trộn chung với mẫu).

Cần đặc biệt giữ gìn cẩn thận để bảo đảm tất cả các dụng cụ lấy mẫu và các vật chứa mẫu đều sạch, khô không bị nhiễm bẩn ngẫu nhiên như nước, bụi.

Các dạng mẫu thường lấy để kiểm tra

Mẫu lấy từ dây chuyền sản xuất gồm mẫu nguyên liệu, bán thành phẩm hoặc thành phẩm. Đây là một hệ thống mẫu liên tục, nhằm kiểm tra quy trình sản xuất có ổn định hay không.

Mẫu lấy trong một lô, thường là mẫu lấy trong kho nguyên liệu hoặc kho bán thành phẩm. Đó là một tập hợp đã xác định. Mẫu đó cho phép xác định và đánh giá chất lượng của sản phẩm, thông thường là đánh giá theo tỉ lệ khuyết tật.

Đối với sản phẩm lỏng đóng chai, đóng hộp như nước khoáng, nước giải khát, sữa. đơn vị mẫu là chai hoặc hộp.

Đối với sản phẩm rời như quả trứng, quả cam, kẹo bánh. thì đơn vị mẫu là quả, thùng hay một đơn vị khối lượng, nhưng đối với sản phẩm quả nhỏ như nho thì đơn vị mẫu là chùm hoặc kilogam.

Lấy mẫu sản phẩm có bao gói

Tất cả các mẫu ban đầu lấy được cho vào bình đựng sạch và khô có nắp đậy kín. Mẫu chung nhận được bằng cách  trộn cẩn thận để thu được một hỗn hợp đồng nhất.

Dụng cụ chứa mẫu phải được niêm phong sao cho có thể phát hiện được trường hợp mở trái phép. Gửi ngay đến phòng thí nghiệm càng sớm càng tốt để tránh mất mát hay hư hỏng.

Mẫu lưu phải được bảo quản trong điều kiện khô ráo, sạch sẽ, thoáng mát ở nhiệt độ và độ ẩm của không khí phù hợp với từng loại sản phẩm.

Nơi giữ mẫu phải kèm theo biên bản lấy mẫu và phiếu yêu cầu kiểm nghiệm.

• Khi gửi mẫu đi phải kèm theo báo cáo ghi rõ tình trạng lô hàng khi lấy mẫu và kỹ thuật lấy mẫu (theo phương pháp nào của TCVN, Tiêu Chuẩn Quốc tế).
• Nếu lấy mẫu khác với tiêu chuẩn đặt ra thì cần thuyết minh rõ cơ sở của phương pháp được sử dụng.
• Đối với mẫu dễ bị hư hỏng thì phải’ đưa gấp đến nơi kiểm nghiệm để đảm bảo mẫu không bị biến đổi khi đưa vào kiểm nghiệm.

Ngoài bao bì đựng mẫu phải có nhãn, nội dung của nhà SX như sau:

• Tên và số lượng lô hàng
• Nơi lấy mẫu
•  Ngày, giờ lấy mẫu
• Nơi cất giữ mẫu kiểm nghiệm

Biên bản lấy mẫu

Khi lấy mẫu phải lập biên bản, nội dung của biên bản lấy mẫu như sau:

• Họ, tên, chức vụ của người lấy mẫu
• Tên và địa chỉ cơ quan lấy mẫu
• Họ, tên người hay tên cơ quan có hàng cần phân tích
• Nơi lấy mẫu
• Ngày, giờ lấy mẫu
• Tên hàng và số lượng hàng
• Số lượng mẫu
• Cách lấy mẫu
• Bao gói mẫu
• Chữ ký của người có hàng và người lấy mẫu

Xem thêm chuẩn bị mẫu phân tích hóa

Chất lượng nước- lấy mẫu