Rối loạn nhân cách né tránh là gì

Bạn có biết có bao nhiêu loại rối loạn nhân cách hay không? Rối loạn nhân cách là một loại bệnh tâm thần, trong đó những suy nghĩ và hành vi của một người khiến họ kiệt sức, phiền muộn. Bài viết sau đây sẽ giới thiệu đến bạn đọc 10 loại rối loạn nhân cách khác nhau thường bị hiểu nhầm là các đặc điểm trong tính cách con người.

1. Rối loạn Nhân cách Ranh giới

Loại rối loạn nhân cách này có đặc điểm là tự làm hại bản thân, có những hành vi kỳ lạ, nỗi sợ bị bỏ rơi, tâm trạng cực kỳ không ổn định và có xu hướng coi bản thân hoặc người khác là hoàn toàn tốt hoặc xấu. Những người bị rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) thường gặp khó khăn lớn trong việc tham gia (hoặc duy trì) các mối quan hệ lành mạnh.

2. Rối loạn nhân cách chống xã hội

Những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường bị kích động khi có xung đột, có thể bằng lời nói hoặc thể chất với những người mà họ thậm chí không biết, bởi vì họ không quan tâm đến các quy ước xã hội thông thường. Họ cũng có xu hướng thường xuyên vướng vào các tranh chấp và kiện tụng pháp lý, là người lạm dụng người khác trong các mối quan hệ giữa các cá nhân và không tỏ ra hối hận. Rối loạn nhân cách chống xã hội cũng có thể dẫn đến lạm dụng chất gây nghiện.

3. Rối loạn nhân cách kịch tính

Rối loạn nhân cách kịch tính đặc trưng bằng hành vi cảm xúc thái quá, kịch tính quá mức trong các tình huống không xác đáng với những phản ứng như vậy. Mục đích của hành vi này là để thu hút sự chú ý của người khác. Những người mắc chứng này thường chú ý quá mức đến vẻ bề ngoài của mình và liên tục tìm kiếm sự tán thành của người khác về họ.

4. Rối loạn nhân cách ái kỷ

Những người mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ có xu hướng quá coi trọng bản thân và chối bỏ sự bất an tiềm ẩn của họ. Trong mối quan hệ giữa các cá nhân, những người này có xu hướng “bóc lột” người kia mà không cảm thấy hối hận. Người mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ có xu hướng cực kỳ nhạy cảm với những lời chỉ trích hoặc thất bại, họ cũng thường phàn nàn về những cơn đau nhức về thể chất mà không thể xác định được là do nguyên nhân sức khỏe nào.

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một bệnh lý tâm thần

5. Rối loạn nhân cách tránh né

Rối loạn nhân cách tránh né đặc trưng bởi nỗi sợ hãi tột độ bị từ chối và chỉ trích dẫn đến không thể tham gia vào các mối quan hệ lành mạnh với người khác. Những người có tính cách né tránh cảm thấy cần phải được mọi người thích và thường suy sụp khi họ tin rằng họ đã nói hoặc làm điều gì đó dại dột trước mặt người khác. Do sự mong manh trong cảm xúc, họ có xu hướng tránh các hoạt động xã hội thường xuyên nhất có thể.

6. Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế

Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) không giống với chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). OCD là một vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng hơn liên quan đến những suy nghĩ không kiểm soát được cùng với các hành vi lặp đi lặp lại. Mặt khác, OCPD là một chứng rối loạn được đặc trưng bởi chủ nghĩa hoàn hảo và tính toàn diện. Những người bị OCPD có xu hướng dùng thái độ “Làm theo cách của tôi hay thích nhận hậu quả” đối với công việc và cuộc sống. OCPD thường liên quan đến việc đưa ra các quyết định rất cứng rắn và không được sai lệch.

7. Rối loạn nhân cách phân liệt

Rối loạn nhân cách phân liệt không giống như tâm thần phân liệt – một tình trạng sức khỏe tâm thần rất nghiêm trọng thường bao gồm ảo giác và suy nghĩ cực kỳ rối loạn. Có thể dùng các từ “thu mình” hoặc “đơn độc” để mô tả một người bị chứng rối loạn này. Những người bị rối loạn nhân cách phân liệt thường tỏ ra lạnh lùng về mặt cảm xúc và quan tâm đến những tưởng tượng bên trong của họ hơn là với thực tế của cuộc sống.

8. Rối loạn nhân cách Schizotypal

Trong chứng rối loạn này, một người có thể cư xử rất lập dị hoặc thể hiện niềm tin kỳ quái khiến họ bị người khác xa lánh. Chứng rối loạn nhân cách này cũng thường đi đôi với chứng lo âu xã hội cực độ. Một số người tin rằng họ có thể đọc được suy nghĩ của người khác.

9. Rối loạn nhân cách hoang tưởng

Những người bị rối loạn nhân cách hoang tưởng có xu hướng cực kỳ mất lòng tin vào tất cả những người khác. Họ coi mọi tương tác giữa các cá nhân là một mối đe dọa. Quan điểm lệch lạc này khiến những người mắc chứng rối loạn nhân cách hoang tưởng hành xử theo những cách rất đề phòng hoặc bí mật. Họ cũng có thể trở nên bạo lực nếu nhận thấy ai đó đang chế giễu hoặc đe dọa họ.

10. Rối loạn Nhân cách Phụ thuộc

Đặc điểm xác định của rối loạn nhân cách phụ thuộc là không sẵn sàng hoặc không có khả năng tự quyết định hay tham gia tích cực vào việc quản lý cuộc sống của chính mình. Những người mắc chứng rối loạn này có xu hướng rất dễ bảo hoặc rụt rè, hiếm khi bắt đầu các mối quan hệ hoặc dự án mới. Trong chứng rối loạn nhân cách phụ thuộc, ngay cả việc ra những quyết định không quan trọng cũng có thể trở thành một nhiệm vụ quá sức đòi hỏi sự trấn an của nhiều người khác.

Chuyên gia tâm lý và Trung tâm tư vấn uy tín điều trị các loại rối loạn nhân cách

SHARE được thành lập từ năm 2008 – là một trong những trung tâm điều trị tâm lý đầu tiên tại Hà Nội.
Chuyên gia Trần Anh Vũ đã có 9 năm kinh nghiệm trong việc tham vấn và điều trị tâm lý.
Chuyên gia tâm lý Đoàn Thị Hương là một trong những Thạc sỹ tâm lý lâm sàng đầu tiên trong chương trình hợp tác đào tạo thạc sỹ lâm sàng giữa Trường Đại học giáo dục Hà Nội và Trường Đại học Vanderbilt Hoa Kỳ.

Rối loạn nhân cách thường có thể được điều trị bằng thuốc và liệu pháp hành vi nhận thức (CBT). Việc chẩn đoán nên được thực hiện bởi các bác sĩ và chuyên gia tâm lý có kinh nghiệm.

Bài viết được tham khảo từ các nguồn tư liệu đáng tin cậy trong và ngoài nước cùng tham vấn y khoa từ Bác sĩ Trần Bảo Ngọc. Bài viết mang tính chất tham khảo và Docosan khuyến khích bệnh nhân hãy tìm và đặt lịch hẹn với bác sĩ có chuyên môn để điều trị.

Rối loạn nhân cách tránh né được đặc trưng bởi cảm giác cực kì ức chế với xã hội, tự đánh giá thấp bản thân và nhạy cảm với những lời chỉ trích tiêu cực và từ chối. Các triệu chứng này không chỉ đơn giản là cảm giác xấu hổ hay lúng túng trong các mối quan hệ xã hội. Rối loạn nhân cách tránh né là những vấn đề có ảnh hưởng đáng kể tới khả năng tương tác với những người khác và duy trì những mối quan hệ này trong cuộc sống hàng ngày. Khoảng 1% dân số có chứng bệnh này.

Rối loạn nhân cách tránh né. (Ảnh minh họa)

Triệu chứng của rối loạn nhân cách tránh né

Triệu chứng của chứng rối loạn nhân cách tránh né bao gồm những hành vi khác nhau, ví dụ như:

Tránh các hoạt động ở trường, trong công việc và ngoài xã hội vì sợ phải đối mặt với những lời phê bình hoặc từ chối. Bạn sẽ thường xuyên cảm thấy không được chào đón, ngay cả khi đó không phải là tình huống khó xử. Đó là do những người bị chứng rối loạn nhân cách tránh né có một ngưỡng đáp ứng thấp đối với những lời chỉ trích và thường tưởng tượng mình thấp kém hơn người khác.
Lòng tự trọng thấp.
Tự cô lập.

Trong những tình huống xã hội, người mắc chứng rối loạn nhân cách tránh né sẽ sợ phải nói chuyện vì họ sợ sai, xấu hổ, nói lắp hoặc gặp những sự lúng túng khác. Bạn cũng có thể dành nhiều thời gian lo lắng để tìm hiểu những dấu hiệu chấp thuận hay từ chối của những người xung quanh.

Khi xuất hiện các triệu chứng nêu trên, hãy đi khám bác sĩ hoặc Gọi thoại - Gọi video với Tâm lý Gia hoặc bác sĩ Tâm thần học trên Hệ thống khám từ xa Wellcare để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị bệnh rối loạn nhân cách tránh né.
Người mắc chứng bệnh này nhận thức được sự không thoải mái trong các tình huống xã hội và thường cảm thấy lạc lõng. Mặc dù tự ý thức được điều này nhưng khi người khác nhận xét về sự xấu hổ hay lo lắng xã hội của bạn thì bạn vẫn có thể cảm thấy như những lời chỉ trích hoặc từ chối. Đặc biệt đúng khi bạn bị trêu chọc, thậm chí là theo một hướng tốt về sự tránh né xã hội của bạn.

Chẩn đoán rối loạn nhân cách tránh né

Chứng bệnh này gây ra sự sợ hãi bị từ chối, bài trừ nên thường khiến bạn gặp khó khăn khi tiếp xúc với người khác. Bạn có thể ngập ngừng trong việc tìm kiếm bạn bè, trừ khi bạn chắc chắn người đó sẽ thích bạn. Khi bạn đã có một mối quan hệ, bạn có thể sợ phải chia sẻ thông tin cá nhân hoặc nói về những cảm xúc của mình. Điều đó khiến khó có thể duy trì được những mối quan hệ gần gũi hay tình cảm bạn bè thân thiết.

Theo tiêu chuẩn DSM-5 của Hiệp hội tâm thần Hoa Kỳ, một người được chẩn đoán là rối loạn nhân cách tránh né cần có ít nhất 4 trong những tiêu chuẩn dưới đây:

Tránh các hoạt động nghề nghiệp bao gồm các giao tiếp thông thường giữa các cá nhân, bởi vì sợ bị chỉ trích, không tán thành hoặc từ chối.
Không sẵn lòng làm quen hay tạo mối quan hệ với người khác trừ khi họ chắc chắn thích mình.
Thể hiện sự kìm chế trong các mối quan hệ thân mật vì sợ xấu hổ hoặc bị nhạo báng.
Lo lắng rằng sẽ bị phê bình hoặc từ chối trong các tình huống xã hội.
Rụt rè trong các tình huống với những người mới vì sợ không tương xứng.
Tự thấy lạc lõng trong xã hội, bản thân không hấp dẫn hoặc thấp kém hơn người khác.
Miễn cưỡng một cách bất bình thường chấp nhận những rủi ro cá nhân hoặc tham gia bất kì một hoạt động nào mới vì xấu hổ.

Các hành vi tránh né thường quan sát được ở trẻ nhỏ, tuổi dậy thì nhưng chẩn đoán rối loạn nhân cách tránh né không được đặt ra ở thời thơ ấu vì xấu hổ, sợ người lạ, khó giao tiếp xã hội hoặc nhạy cảm với những lời phê bình thường là một phần phát triển hết sức bình thường ở trẻ nhỏ và tuổi dậy thì.
Các chuyên gia về sức khỏe tinh thần có thể đánh giá các triệu chứng của bạn và đưa ra một chẩn đoán chính xác, cũng như gợi ý cho bạn phương pháp điều trị phù hợp.

Điều trị rối loạn nhân cách tránh né

Cũng như những người bị các chứng rối loạn nhân cách khác, các chuyên gia sức khỏe tinh thần sẽ đưa ra một kế hoạch điều trị phù hợp cho bạn. Rối loạn nhân cách tránh né có nhiều cách điều trị khác nhau, trong đó có liệu pháp trò chuyện. Nếu có bệnh lí khác đi kèm như trầm cảm hoặc rối loạn lo âu thì bạn có thể cần được sử dụng một số thuốc thích hợp.

Rối loạn nhân cách tránh né và các bệnh lí khác

Những rối loạn tâm thần khác có thể đi kèm với chứng rối loạn nhân cách tránh né. Giải pháp điều trị cho những trường hợp này sẽ được thiết kế tùy thuộc vào các triệu chứng của từng cá nhân. Một số bệnh lí liên quan thường gặp như:

Ám ảnh xã hội: lo lắng quá mức trong những tình huống xã hội thông thường.
Rối loạn nhân cách phụ thuộc: dựa dẫm quá nhiều vào những người khác để được tư vấn hoặc đưa ra quyết định.
Rối loạn nhân cách ranh giới: gặp khó khăn trong nhiều lĩnh vực, bao gồm các mối quan hệ xã hội, hành vi, tâm trạng và tự tưởng tượng.

Nhiều triệu chứng của rối loạn nhân cách tránh né thường liên quan tới những bệnh lí khác, đặc biệt là những trường hợp bị chứng ám ảnh xã hội. Vì vậy, những rối loạn này có thể dễ dàng bị nhầm lẫn. Bạn nên dành thời gian đến gặp các chuyên gia tâm thần để có chẩn đoán chính xác và điều trị phù hợp nhất.