Đã khi nào bạn lấy làm lạ ngôi sao tháng 2 lại có 28 ngày (hoặc 29 ngày nếu là năm nhuận) chưa? Nếu biết được sự thật này hẳn là bạn sẽ ngạc nhiên đấy!
Ở thời điểm hiện tại, nhiều nhất các nước trên thế giới, trong đó bao gồm cả Việt Nam đang sử dụng hệ thống lịch Gregorian (Dương lịch) làm công cụ chính quy để phân chia thời gian trong một năm. Được biết, lịch Gregorian xuất hiện vào năm 1582, do Giáo hoàng Gregorian XIII bố cáo.
Hệ lịch này chia 1 năm bình thường thành 365 ngày với 12 tháng. Mỗi tháng trong năm sẽ có khoảng 30-31 ngày, duy chỉ có tháng hai vỏn vẹn 28 ngày, 4 hàng năm lần lại được thêm vào thêm 1 ngày và tạo thành năm nhuận. Chắc hẳn nhiều người sẽ lấy làm lạ rằng: “Tại sao tháng hai lại đặc biệt như vậy?”. Để tìm lời trả lời cho dấu chấm hỏi này, chúng ta cần quay ngược bánh xe thời gian về quá khứ, trở lại thời điểm tổ tiên của bộ lịch Dương được khai sinh bởi người Đế chế Roma.
Các chuyên gia khảo cổ đã phát hiện cơ sở của việc này là sự để nguyên cách tính lịch của người Đế chế Roma trước kia. Lịch Đế chế Roma ban đầu bố cáo bởi Romulus, vị hoàng đế đầu tiên của thành Rome. Lịch do ông bố cáo dựa vào chu kỳ của Mặt Trăng, tức là tương tự như âm lịch của người phương Đông, tuy nhiên chỉ có 10 tháng bắt đầu từ tháng 3 và kết thúc vào cuối tháng Mười Hai theo danh sách dưới đây, bây giờ tháng 1 và tháng 2 chưa hề tồn tại:
| Martius: 31 ngày, Aprilius: 30 ngày, Maius: 31 ngày, Junius: 30 ngày, Quintilis: 31 ngày, Sextilis: 30 ngày, September: 30 ngày, October: 31 ngày, November: 30 ngày, December: 30 ngày. |
Lưu ý: cách đánh số tháng 1, 2, 3, … là do cách dịch của người Việt Nam, còn trong nguyên văn của lịch Đế chế Roma cũng như cách dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới thì mỗi tháng hữu danh riêng như trên.
Như vậy, một năm chỉ có 10 tháng tương ứng với 304 ngày, tức là có một thời kì kéo dài hai chu kỳ của Mặt Trăng không được đưa vào lịch. Nguyên nhân của vấn đề này bắt nguồn từ việc người Đế chế Roma vốn không có khái niệm mùa đông trong lịch hàng ngày vì theo quan niệm của họ mùa đông là thời kì bất tài vô dụng nhất đối với đồng áng nông nghiệp.
Tháng 2 lúc đó được coi là tháng cuối cùng của năm thay vì như quy ước hiện nay là tháng Mười Hai.
Khoảng thế kỷ thứ 8 TCN – riêng biệt là năm 731 TCN, hoàng đế Numa Pompilius đã nhận thấy điều này là sức cùng lực kiệt ngớ ngẩn và ông quyết định đưa thêm hai tháng nữa vào lịch cho đủ 12 chu kỳ của Mặt Trăng. Mỗi tháng này có 28 ngày, khiến cho lịch kéo dài đủ 12 chu kỳ của Mặt Trăng, tổng thể là 354 ngày với sự xuất hiện của tháng 1 và tháng 2. Do 2 tháng mới này thuộc dạng “sinh sau đẻ muộn”, tháng 2 lúc đó được coi là tháng cuối cùng của năm thay vì như quy ước hiện nay là tháng Mười Hai.
Tuy vậy, quan niệm hồi đó chỉ rõ số chẵn liên quan đến vận đen nên sau đó Numa Pompilius quyết định tăng thêm 1 ngày vào tổng số ngày trong năm thành số lẻ. Bên cạnh đó, số ngày của các tháng cũng được thiết lập lại thành số lẻ, nhưng nếu vậy thì số ngày trong năm lại thành số chẵn. Cuối cùng, hoàng đế Pompilus quyết định chọn tháng cuối cùng của năm – tháng 2 – sẽ là tháng có 28 ngày như danh sách dưới đây vì ông nghĩ rằng nếu phải có một tháng có số ngày chẵn thì chọn tháng ngắn nhất:
| Martius: 31 ngày, Aprilius: 29 ngày, Maius: 31 ngày, Junius: 29 ngày, Quintilis: 31 ngày, Sextilis: 29 ngày, September: 29 ngày, October: 31 ngày, November: 29 ngày, December: 29 ngày, Januarius: 29 ngày, Februarius: 28 ngày. |
Mặc dù vậy, lịch đặt theo chu kì của Mặt Trăng dần bộc lộ phần yếu, nó không cho thấy rõ đúng được chu kỳ biến đổi thời tiết các mùa, vì chu kỳ này gắn với sự vận động của Trái đất quanh Mặt trời chứ bất công sự vận động của Mặttrăng quanh Trái đất. Vì cơ sở đó, người Đế chế Roma lại quyết định cứ hai hàng năm lần thì đưa vào thêm một tháng nhuận kéo dài 27 ngày sau ngày 23 tháng 2 hữu danh Mercedonius (những năm đó tháng 2 chỉ có 23 ngày).
Hệ quả là việc thay đổi như trên lao động tính lịch trở nên rắc rối. Đến khoảng năm 45 TCN, hoàng đế Julius Caesar quyết định thay đổi hệ thống tính lịch này, để nguyên 12 tháng nhưng thêm ngày vào các tháng để cho 12 tháng đó xảy ra đồng thời chu kỳ của Mặt trời (chu kỳ vị trí của Mặt trời trên khoảng không, chứ bất công chu kỳ Trái đất sự vận động quanh Mặt Trời vì thời đó người ta không biết Trái đất có quỹ đạo quanh Mặt trời).
Dương lịch chúng ta sử dụng thời nay chính là lịch Đế chế Roma đã được hoàn thiện thêm.
Ngoài ra, hoàng đế Caesar cũng đặt chỉ rõ cứ 4 hàng năm lần thì tháng hai lại được cộng thêm một ngày cho thích hợp chu kỳ của Mặt trời được tính là khi đó là 365,25 ngày, điều này về cơ bản khá gần với chu kỳ thật của Trái Đất quanh Mặt trời hiện nay chúng ta biết là 365,2425 ngày. Thực tế ngay sau khi thay đổi quy ước lịch, năm 46 TCN – năm đầu tiên áp dụng kiểu lịch mới – có tới 455 ngày.
Có nguồn dữ liệu ghi rằng ban đầu theo cách tính lịch của Caesar, tháng 2 có 29 ngày và mỗi 4 năm nó được thêm một ngày thành 30 ngày, tức là không có chênh lệch lớn với các tháng khác. Tuy vậy sau này khi các tháng được đặt tên lại, ngày thứ 29 của tháng 2 được chuyển sang tháng 8 do tên theo tiếng anh là August – nó được đặt theo tên của Augustus (Hoàng đế nảy ra đế quốc Đế chế Roma) – để cho tháng đó có độ dài tương ứng với tháng 7 (July) đặt theo tên của Julius Caesar.
Dương lịch chúng ta sử dụng thời nay chính là lịch Đế chế Roma đã được hoàn thiện thêm. Cách chia các tháng vẫn để nguyên để tôn trọng môn lịch sử và đó là lời giải thích về tháng hai có ít ngày hơn các tháng khác. Về cơ bản đây chỉ là một qui ước, không gây ảnh hưởng gì tới việc sử dụng thời gian của loài người.
Cập nhật: 18/02/2021 Theo Trí Thức Trẻ/Dân Trí
Theo dương lịch, chúng ta đều biết rằng các tháng trong năm thường có 30 hoặc 31 ngày đối với năm nhuận, riêng tháng 2 lại là một trường hợp đặc biệt khi nó chỉ có 28, cùng lắm là 29 ngày vào năm nhuận. Vậy tại sao lại có sự khác biệt lạ lùng này? Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu.
Các chuyên gia khảo cổ đã phát hiện lý do của việc này là sự giữ nguyên cách tính lịch của người La Mã trước kia. Lịch La Mã ban đầu ban hành bởi Romulus, vị hoàng đế đầu tiên của thành Rome. Lịch do ông ban hành dựa vào chu kì của Mặt Trăng, tức là tương tự như âm lịch của người phương Đông, tuy nhiên chỉ có 10 tháng bắt đầu từ tháng 3 và kết thúc vào cuối tháng 12 theo danh sách dưới đây, lúc này tháng 1 và tháng 2 chưa hề tồn tại:
Martius: 31 ngày, Aprilius: 30 ngày, Maius: 31 ngày, Junius: 30 ngày, Quintilis: 31 ngày, Sextilis: 30 ngày, September: 30 ngày, October: 31 ngày, November: 30 ngày, December: 30 ngày.
(lưu ý rằng cách đánh số tháng 1, 2, 3, ... là do cách dịch của người Việt Nam, còn trong nguyên bản của lịch La Mã cũng như cách dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới thì mỗi tháng có tên riêng như trên)
Như vậy, một năm chỉ có 10 tháng tương đương với 304 ngày, tức là có một khoảng thời gian kéo dài hai chu kỳ của Mặt Trăng không được đưa vào lịch. Nguyên nhân của vấn đề này bắt nguồn từ việc người La Mã vốn không có khái niệm mùa đông trong lịch hàng ngày vì theo quan niệm của họ mùa đông là khoảng thời gian vô dụng nhất đối với canh tác nông nghiệp.
Khoảng thế kỷ thứ 8 TCN - cụ thể là năm 731 TCN, hoàng đế Numa Pompilius đã nhận thấy điều này là hết sức ngớ ngẩn và ông quyết định đưa thêm hai tháng nữa vào lịch cho đủ 12 chu kỳ của Mặt Trăng. Mỗi tháng này có 28 ngày, làm cho lịch kéo dài đủ 12 chu kỳ của Mặt Trăng, tổng cộng là 354 ngày với sự xuất hiện của tháng 1 và tháng 2. Do 2 tháng mới này thuộc dạng "sinh sau đẻ muộn", tháng 2 lúc đó được coi là tháng cuối cùng của năm thay vì như quy ước hiện nay là tháng 12.
Tuy vậy, quan niệm hồi đó quy định số chẵn liên quan đến vận đen nên sau đó Numa Pompilius quyết định tăng thêm 1 ngày vào tổng số ngày trong năm thành số lẻ. Bên cạnh đó, số ngày của các tháng cũng được điều chỉnh lại thành số lẻ, nhưng nếu vậy thì số ngày trong năm lại thành số chẵn. Cuối cùng, hoàng đế Pompilus quyết định chọn tháng cuối cùng của năm - tháng 2 - sẽ là tháng có 28 ngày như danh sách dưới đây vì ông nghĩ rằng nếu phải có một tháng có số ngày chẵn thì chọn tháng ngắn nhất:
Martius: 31 ngày, Aprilius: 29 ngày, Maius: 31 ngày, Junius: 29 ngày, Quintilis: 31 ngày, Sextilis: 29 ngày, September: 29 ngày, October: 31 ngày, November: 29 ngày, December: 29 ngày, Januarius: 29 ngày, Februarius: 28 ngày.
Mặc dù vậy, lịch đặt theo chu kỳ của Mặt Trăng dần bộc lộ điểm yếu, nó không phản ánh đúng được chu kỳ biến đổi thời tiết các mùa, vì chu kỳ này gắn liền với chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời chứ không phải chuyển động của Mặt Trăng quanh Trái Đất. Vì lý do đó, người La Mã lại quyết định cứ hai năm thì đưa vào thêm một tháng nhuận kéo dài 27 ngày sau ngày 23 tháng 2 có tên Mercedonius (những năm đó tháng 2 chỉ có 23 ngày).
Hệ quả là việc thay đổi như trên làm việc tính lịch trở nên rắc rối. Đến khoảng năm 45 TCN, hoàng đế Julius Caesar quyết định thay đổi hệ thống tính lịch này, giữ nguyên 12 tháng nhưng thêm ngày vào các tháng để cho 12 tháng đó trùng với chu kỳ của Mặt Trời (chu kỳ vị trí của Mặt Trời trên bầu trời, chứ không phải chu kỳ Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời vì thời đó người ta không biết Trái Đất có quỹ đạo quanh Mặt Trời).
Ngoài ra, hoàng đế Caesar cũng đặt quy định cứ 4 năm một lần thì tháng hai lại được cộng thêm một ngày cho phù hợp với chu kỳ của Mặt Trời được tính ra khi đó là 365,25 ngày, điều này về cơ bản khá gần với chu kỳ thật của Trái Đất quanh Mặt Trời hiện nay chúng ta biết là 365,2425 ngày. Thực tế ngay sau khi thay đổi quy ước lịch, năm 46 TCN - năm đầu tiên áp dụng kiểu lịch mới - có tới 455 ngày.
Có nguồn tài liệu ghi rằng ban đầu theo cách tính lịch của Caesar, tháng 2 có 29 ngày và mỗi 4 năm nó được thêm một ngày thành 30 ngày, tức là không có chênh lệch lớn với các tháng khác. Tuy vậy sau này khi các tháng được đặt tên lại, ngày thứ 29 của tháng 2 được chuyển sang tháng 8 do tên theo tiếng anh là August - nó được đặt theo tên của Augustus (Hoàng đế sáng lập đế chế La Mã) - để cho tháng đó có độ dài tương đương với tháng 7 (July) đặt theo tên của Julius Caesar.
Dương lịch chúng ta sử dụng ngày nay chính là lịch La Mã đã được hoàn thiện thêm. Cách chia các tháng vẫn giữ nguyên để tôn trọng lịch sử và đó là lí do tháng hai có ít ngày hơn các tháng khác. Về cơ bản đây chỉ là một qui ước, không gây ảnh hưởng gì tới việc sử dụng thời gian của loài người.
Tham khảo MentalFloss, Slate
Âm lịch dưới góc nhìn khoa học