Hằng ngày, cơ thể chúng ta nạp đủ các loại thức ăn, nào là protein, chất xơ, chất béo đến các vitamin,… Vậy có bao giờ bạn thắc mắc cơ thể chúng ta đã hấp thu các chất dinh dưỡng này như thế nào không? Và liệu những thứ ta nạp vào cơ thể có gây khó khăn gì cho hoạt động của hệ tiêu hóa? Cùng tìm hiểu quá trình tiêu hóa thức ăn ở người cũng như cơ chế hoạt động của hệ tiêu hóa để biết cách ăn uống khoa học và hợp lý hơn nhé!
Sự tiêu hóa thức ăn là quá trình thế nào?
Tiêu hóa là quá trình biến đổi thức ăn thành các hoạt chất đơn giản để cơ thể hấp thu dễ dàng. Bộ máy tiêu hóa của cơ thể con người được chia làm hai phần:
- Ống tiêu hóa: Miệng – Thực quản – Dạ dày – Ruột non – Ruột già (Sắp xếp từ trên xuống dưới).
- Tuyến tiêu hóa: Tuyến nước bọt, tuyến tụy và tuyến gan.
Từ đó, quá trình tiêu hóa thức ăn sẽ diễn ra theo quy trình như sau: Tiếp nhận thức ăn – Nghiền nát – Chuyển hóa dinh dưỡng – Đào thải.
Thực phẩm được nạp trong miệng, tiêu hóa rồi chuyển hóa tạo năng lượng sẽ phải trải qua 2 cơ chế là cơ học và hoa học. Trong khi cơ học là các hoạt động riêng của từng bộ phận trong hệ tiêu hóa, thì cơ chế hóa học là quy trình điều tiết các chất ở tuyến tiêu hóa. Điều này giúp hỗ trợ ống tiêu hóa (Miệng, thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già) phân giải thức ăn dễ dàng hơn. Và đây được gọi là quá trình tiêu hóa thức ăn ở người.
Cụ thể, thức ăn sẽ được tiếp nhận từ miệng, sau đó cơ thể sẽ tiết ra nước bọt để nhào trộn, góp phần đưa thức ăn qua ống thực quản và dạ dày dễ dàng. Trong dạ dày, thức ăn sẽ được nghiền nát thành phân tử nhỏ để dễ dàng chuyển hóa chất dinh dưỡng đi nuôi cơ thể. Những chất cặn bã không có lợi cho cơ thể sẽ được đưa xuống ruột già và đào thải ra ngoài. Nếu chức năng tiêu hóa hoạt động không ổn định sẽ gây ra nhiều hệ lụy xấu tới sức khỏe, khiến rối loạn tiêu hóa kéo dài và những biến chứng đường ruột khác và gặp phải những chứng bệnh như: trào ngược dạ dày, đau dạ dày, chướng bụng đầy hơi,…
Quá trình tiêu hóa thức ăn ở người
Quá trình tiêu hóa thức ăn bắt đầu từ miệng, nhưng trước đó, khi khứu giác cảm nhận được mùi vị của thức ăn, thậm chí là xảy ra trong suy nghĩ thì tuyến nước bọt được sản xuất. Khi miệng tiếp nhận thức ăn sẽ nghiền xé và kết hợp cùng với nước bọt để nhào trộn tạo thành viên nuốt. Vì hành động nuốt là tự nhiên nên khi ăn chúng ta cần phải nhai kỹ tránh bị nghẹn
Về cơ bản, quá trình tiêu hóa ở miệng gồm 2 hành động là nhai và nuốt. Đây là một trong những quá trình tiêu hóa thức ăn ở người tại khoang miệng. Để làm được điều này cần có sự kết hợp của dịch tiêu hóa – ở miệng gọi là nước bọt. Trong nước bọt có chứa các chất nhầy, men amylase, men khử khuẩn và số ít men maltase. Men amylase có nhiệm vụ biến tinh bột chín thành đường maltriose, dextrin và maltose. Men maltase thì có tác dụng biến lactose thành glucose. Quá trình này mang lại kết quả như sau: Lipid và Protid chưa được phân giải, 1 phần tinh bột chín được phân giải thành maltose.
Do thời gian thức ăn lưu lại ở miệng là rất ngắn, sự tiêu hóa là không đáng kể nên chưa có hiện tượng hấp thụ.
Trong dạ dày có chứa nhiều men tiêu hóa như Renin (chymosin, presure), men pepsin tiêu hoá protid, chúng có tác dụng biến đổi caseinogen thành casein, kết hợp với canxi tạo thành váng sữa. Loại men này rất có lợi cho sức khỏe của trẻ nhỏ. Ngược lại thì người lớn rất ít xảy ra quá trình biến đổi này.
Trong dạ dày còn chứa acid HCL, chúng có tác dụng làm trương protid giúp quá trình phân giải thức ăn dễ dàng hơn. Đây là hợp chất Acid không thể thiếu trong quá trình tiêu hóa thức ăn ở người. Ngoài ra, loại men này cũng góp phần kích thích nhu động dạ dày hoạt động, sát khuẩn, chống thối, cũng như tham gia vào cơ chế đóng mở ở hậu môn.
Dạ dày gồm 2 loại chất nhầy đó là hòa tan và không hòa tan. Sự kết giữa hai loại chất nhầy này cùng bicacbonat tạo thành lớp màng phủ kín hành tá tràng và niêm mạc dạ dày. Từ đó mang tới tác dụng trung hòa acid, che chở, bảo vệ cũng như ngăn chặn sự phá hủy của pepsin và acid lên thành dạ dày.
Quá trình tiêu hóa ở dạ dày giúp thức ăn được biến đổi thành 1 chất có tên gọi là vị trấp. Trong đó gồm, 10% protid biến thành polypeptid, 1 nửa lipid đã nhu hóa phân giải thành acid béo và monoglycerid. Do trong dạ dày không có men tiêu hóa, nên hầu như glucid vẫn chưa được tiêu hóa. Bởi vậy, quá trình tiêu hóa thức ăn ở người tại dạ dày cũng chỉ là bước đệm cho giai đoạn tiêu hóa ở ruột non.
Quá trình tiêu hóa ở ruột non là quan trọng nhất. Nhờ tác dụng của các dịch tiêu hóa như dịch mật, dịch tụy, dịch ruột, thức ăn sẽ được phân giải tới mức đơn giản nhất để có thể đào thải chất thừa ra cơ thể dễ dàng.
Dịch tụy tiêu hóa lipid, protid, glucid, khi thiếu những chất này, cơ thể sẽ phản ứng và gây ra tình trạng rối loạn tiêu hóa trầm trọng.
Acid mật là chất duy nhất có tác dụng tiêu hóa. Chất này tồn tại dưới dạng kali và natri, nên thường gọi chung là muối mật.
Muối mật có tác dụng nhũ hóa lipid, tăng khả năng tiếp xúc lipid với men lipase. Điều này giúp cho quá trình tiêu hóa lipid có trong thức ăn dễ dàng hơn.
Ngoài ra, mật còn tạo ra môi trường kiềm ở ruột, từ đó giúp ức chế vi khuẩn lên men, kích thích nhu động ruột hoạt động. Trong ruột có đủ các loại dịch làm tăng quá trình tiêu hóa thức ăn ở người, biến đổi chất dinh dưỡng còn sót lại ở ruột thành và hấp thụ.
Quá trình tiêu hóa ở ruột non mang lại kết quả như sau: Thức ăn biến đổi thành dạng sệt, protid thủy phân hoàn toàn biến đổi thành dlycerol, chất béo và các loại chất khác, Glucid thủy phân phần lớn thành glucose, fuctose và galactose. Tất cả các hoạt chất này đều hấp thụ được. Còn chất xơ, lõi tinh bột,… không tiêu hóa được sẽ chuyển xuống ruột già.
Tóm lại, quá trình tiêu hóa thức ăn ở người là quá trình phức tạp nhưng nó quan trọng. Vì nhớ quá trình này, thức ăn mới được chuyển hóa thành dinh dưỡng, từ đó tạo ra năng lượng nuôi sống cơ thể. Hy vọng những thông tin hữu ích trên đây sẽ giúp cho bạn hiểu hơn về cơ thể của mình!
Bác sĩ Nguyễn Bá Vưỡng sinh ngày 25/06/1959, ông nguyên là phó khoa Đông y của Viện Y học cổ truyền Quân đội. Bác sĩ Vưỡng hiện đang làm việc tại Phòng chẩn trị y học cổ truyền Tâm Minh Đường và tác giả biên soan, chịu trách nhiệm nội dung trên trên website tamminhduong.com của Nhà thuốc Tâm Minh Đường.
Nguyễn Bá Vưỡng 18 Tháng Sáu, 2020Quá trình tiêu hóa thức ăn ở ruột non diễn ra như thế nào? là vấn đề mà nhiều bạn đọc thắc mắc hiện nay. Vậy quá trình này diễn ra như thế nào thì hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đấy.
Tiêu hóa là quá trình biến đổi thức ăn thành các hoạt chất đơn giản để cơ thể hấp thu dễ dàng. Bộ máy tiêu hóa của cơ thể con người được chia làm hai phần:
- Ống tiêu hóa: Miệng – Thực quản – Dạ dày – Ruột non – Ruột già (Sắp xếp từ trên xuống dưới).
- Tuyến tiêu hóa: Tuyến nước bọt, tuyến tụy và tuyến gan.
Tại sao tiêu hóa ở ruột non quan trọng nhất?
Ruột non là một trong những cơ quan trong hệ thống tiêu hóa cực kỳ quan trọng, tại đây diễn ra quá trình hấp thụ các chất dinh dưỡng và khoáng chất từ thức ăn. Ruột non nằm giữa dạ dày và ruột già, tại đây sẽ nhận một lượng lớn dịch mật và dịch tụy đổ vào để hỗ trợ cho quá trình tiêu hóa thức ăn.
Quá trình tiêu hóa thức ăn ở ruột non quan trong nhất
Tiêu hóa ở ruột non được coi là quan trọng trong quá trình tiêu hóa thức ăn của cơ thể bởi vì:
- Ở ruột non có chứa rất nhiều loại dịch tiêu hóa khác nhau như: dịch tụy, dịch mật và dịch ruột. Trong ruột non cũng có chứa nhiều loại men tiêu hóa với hoạt tính cao giúp phân hủy thức ăn thành những chất đơn giản để hấp thụ được.
- Thành phần niêm mạc của ruột non cũng được cấu tạo đặc biệt để giúp cho giúp việc hấp thụ các chất dinh dưỡng một cách chọn lọc và chủ động từ những phản ứng sinh học và phức tạp của quá trình phân hủy thức ăn.
Ngoài ra, một số bác sĩ cũng cho rằng quá trình tiêu hóa ở ruột non quan trọng nhất vì khi thức ăn ở miệng và dạ dày chỉ mới biến đổi về mặt cơ học và tạo điều kiện cho sự chuyển hóa chủ yếu ở ruột. Do ở ruột non có chứa rất nhiều enzim có thể biến đổi tất cả thức ăn chưa được biến hoặc mới chỉ biến đổi một phần thành những phần tử tương đối đơn giản giúp cơ thể hấp thụ tốt.
Quá trình tiêu hóa thức ăn ở ruột non diễn ra như thế nào
Để giúp bạn đọc hiểu hơn về sự quan trọng của ruột non trong quá trình tiêu hóa thức ăn. Dưới đây là cách tiêu hóa được thực hiện ở ruột non mà bạn nên biết.
Ruột non được chia thành 3 phần riêng biệt là tá tràng, hỗng tràng và hồi tràng. Với mỗi phần lại đảm nhiệm một chức năng khác nhau. Quá trình tiêu hóa thức ăn ở ruột non sẽ thông qua 3 phần này.
Quá trình tiêu hóa ở ruột non
Quá trình tiêu hóa ở ruột non là quan trọng nhất. Nhờ tác dụng của các dịch tiêu hóa như dịch mật, dịch tụy, dịch ruột, thức ăn sẽ được phân giải tới mức đơn giản nhất để có thể đào thải chất thừa ra cơ thể dễ dàng.
Quá trình tiêu hóa thức ăn ở người tại ruột non
Đầu tiên, khi thức ăn tới được ruột non để tiến hành tiêu hóa thì đã thông qua một số quá trình tiêu hóa khác như: Miệng – Nuốt – Dạ dày rồi mới tới ruột non.
Khi thức ăn tới ruột non đã tạo thành dưỡng trấp, nó chứa protein, tinh bột và chất béo. Dưỡng Trấp mất khoảng 3 đến 6 giờ để đi hết các vòng và khúc quanh của ruột non. Khi đó tiêu hóa bắt đầu được gia tăng. Khi dưỡng trấp đi đến cuối của ruột non thì quy trình tiêu hóa đã được khoảng 80%.
Dưỡng trấp có trong tá tràng đã kích thích dịch ruột tiết ra, đồng thời một số tế bào của niêm mạc tá tràng cũng kích thích tiết ra hormon và các hormon này cũng kích thích tuyến tụy tiết ra dịch tụy, gan cũng sản xuất mật.
Khi 2 loại dịch này đi vào tá tràng và kết hợp với dịch ruột sẽ tham gia vào quá trình phân ra protein, tinh bột và chất béo khó tiêu.
Nhu động ruột non xuất hiện để trộn các dưỡng chất với dịch ruột và di chuyển dọc theo chiều dài của ruột. Nước và thức ăn sẽ được hấp thụ dần theo chiều dài của ruột non, đặc biệt là ở hổng tràng. Chất béo, protein, vitamin, tinh bột và nhiều khoáng chất có trong thức ăn sẽ được hấp thụ nhiều ở hổng tràng. Những chất này sẽ đi qua thành của nhung mao để vào mao mạch và mạch bạch huyết.
Các mao mạch sẽ chuyển về tĩnh mạch kết nối với tĩnh mạch cửa để di chuyển máu giàu chất dinh dưỡng trở về gan. Mạch bạch huyết nhỏ cũng dẫn các loại chất béo về các mạch bạch huyết lớn hơn kết nối với hệ thống tĩnh mạch.
Khi thức ăn được chuyển vào hồi tràng, đây chính là đoạn cuối của ruột non thì chúng còn một chút nước, thức ăn không tiêu hóa được và vi khuẩn. Những chất này sẽ được chuyển tới quá trình tiêu hóa của ruột già qua một van hồi manh tràng, van này sẽ được đóng lại để ngăn chất không di chuyển ngược về kết thúc quá trình tiêu hóa ở ruột non và chuyển sang quá trình tiêu hóa ở ruột già.
Như vậy, quá trình tiêu hóa thức ăn ở ruột non đóng vai trò cực kỳ quan trọng, thức ăn sau khi tới ruột non sẽ được hấp thụ các chất dinh dưỡng cao để đưa vào cơ thể. Nhưng chất khó tiêu hóa sẽ được vận chuyển xuống ruột già.
Các loại enzyme tiêu hóa ở ruột non
Do quá trình tiêu hóa ở ruột non cực kỳ quan trong nên ở đây sẽ có rất nhiều enzyme cần cho quá trình tiêu hóa chất dinh dưỡng: nhóm enzyme tiêu hóa protein, nhóm enzyme tiêu hóa carbohydrate, nhóm enzyme tiêu hóa lipid và nhóm enzyme tiêu hóa acid nucleic.
Các loại enzyme tiêu hóa ở ruột non
Trong đó mỗi nhóm sẽ đảm nhiệm một nhiệm vụ khác nhau như:
Nhóm enzyme tiêu hóa protein
Nhóm enzyme này có các thành phần chính như:
- Chymotrypsin: được bài tiết dưới dạng enzyme là chymotrypsinogen. Chymotrypsinogen sẽ được chuyển hóa thành Chymotrypsin dưới tác động của trypsin. Loại enzyme này có tác dụng giúp phân giải các liên kết peptit thuộc về các acid amin có nhân thơm.
- Carboxypeptidase: hoạt chất này được bài tiết dưới dạng enzyme procarboxypeptidase. Sự bài tiết này có được là do sự tác động của trypsin. Loại hoạt chất này có tác dụng cắt rời các acid amin đứng ở đầu của chuỗi polypeptid thành từng acid amin riêng lẻ.
- Trypsin: là loại enzyme điều khiển 2 chức năng là phân giải các liên kết peptit có phần (-CO-) là acid kiềm và hoạt hóa 2 tiền enzyme chymotrypsinogen và procarboxypeptidase.
Ngoài ra, enzyme trypsin còn hoạt hóa chính tiền enzym trypsinogen dưới tác dụng của 3 cơ chế:
- Enteropeptidase của dịch ruột
- Trypsin mới
- Cơ chế tự động hoạt hóa.
Nhóm enzym tiêu hóa lipid
Đây là nhóm hoạt chất hoàn tan trong nước và có thể tấn công và các hạt mỡ xuất hiện ở trên bề mặt. Chính vì vậy, việc tiêu hóa lipid cần phải có nhũ tương hóa.
- Lipase dịch tụy: đây là enzym có tác dụng phân giải hoạt chất triglyceride được như tương hóa thành acid béo và monoglycerid.
- Phospholipase: có tác dụng cắt các acid béo ra khỏi phần tử phospholipid
Nhóm enzym tiêu hóa carbohydrate
- Dịch tụy Amylase: có tác dụng phân giải tinh bột chín và sống thành đường đôi maltose.
- Một lượng nhỏ enzym này được hấp thụ vào máu.
- Maltase: có tác dụng phân giải đường đôi maltose thành đường glucose.
Đây là những nhóm enzym tiêu hóa có trong ruột non giúp phân hủy thức ăn được tốt nhất. Đồng thời hỗ trợ hấp thụ chất dinh dưỡng có trong thức ăn.