1. Giới thiệu chung
- Tác giả: Nguyễn Thiếp (1723 - 1804) tự là Khải Xuyên, hiệu là Lạp Phong Cư Sĩ, người đương thời gọi là La Sơn Phu Tử; quê ở làng Mật Thôn, xã Nguyệt Ao, huyện La Sơn
- Tác phẩm: trích từ bài tấu của Nguyễn Thiếp gửi vua Quang Trung vào năm 1791
2. Phân tích bài thơ
a. Bàn luận về mục đích của việc học
Mục đích chân chính của việc học chính là để làm người:
- Diễn đạt bằng câu châm ngôn ngắn gọn, hình ảnh so sánh cụ thể.
- " Ngọc không mài, không thành đồ vật; người không học, không biết rõ đạo” => chân lí học tập đúng đắn từ lâu đời
- Chỉ bằng con đường học tập thì con người mới trưởng thành, là người có đạo đức
- Học là một quá trình tất yếu, quy luật muôn đời
- Phê phán lối học: Chuộng theo lối học hình thức, cầu danh, hưởng lợi à => Nước mất, nhà tan.
=> Học để trở thành người tốt có tri thức, đạo đức.
B. Bàn luận về cách học
Phạm vi học: Việc học phải được phổ biến rộng khắp.
Phương pháp học :
- Việc học phải đưược phổ biến rộng khắp: mở trưường , mở rộng thành phần người học, tạo điều kiện thuận lợi cho ngưười đi học.
- (Mở trường ở phủ, huyện, mở trường tư, con cháu các nhà... ở đâu thì tiện học đấy).
- Dạy học phải bắt đầu từ kiến thức cơ bản, có tính nền tảng: học từ thấp lên cao; học rộng, nghĩ sâu biết tóm lược những điều cơ bản, cốt yếu nhất; học phải biết kết hợp với hành.
- ( Phép dạy : Theo Chu Tử...Tiểu học – bồi lấy gốc...Tứ thủ...ngũ kinh..chư sử...theo điều học mà làm...yên)
=> Nguyễn Thiếp có con mắt nhìn cách tân về phép học: sự mới mẻ, tiến bộ, đúng đắn, thực tiễn, khoa học
c. Tác dụng của phép học
- Đất nước nhiều nhân tài, chế độ vững mạnh, quốc gia hưng thịnh.
1. Bàn luận về mục đích của việc học
Mục đích chính của việc học
- Mở đầu đoạn trích tác giả nêu lên câu châm ngôn để cho thấy được mục đích chân chính của việc học là gì "Ngọc không mài, không thành đồ vật; người không học". Theo đó chúng ta sẽ đi tìm hiểu hai luận điểm chính là bàn luận về mục đích của việc học và tác dụng của việc học.
- Lựa chọn cách nói trực tiếp, không vòng vo, tác giả khẳng định mục đích chính của việc học là học đạo lí, học làm người bằng sự so sánh, liên tưởng đến hiện tượng có thật: ngọc không mài không thành đồ vật.
2. Bàn luận về cách học
Phê phán những lối học sai trái, lệch lạc, không đạt hiệu quả:
- Lối học a dua, hình thức
- Lối học hòng cầu danh lợi
- Đặc điểm chung của cả 2 lối học này và những lối học tiêu cực khác là đều không quan tâm đến tam cương, ngũ thường, đến kiến thức thực học mà chỉ để thỏa mãn những nhu cầu không chính đáng.
Kết quả của những lối học lệch lạc: Hỏng từ chúa đến quần thần đến dân chúng. Chính điều ấy là một trong những nguyên nhân khiến nước mất nhà tan, vận nước ngắn ngủi, đời sống nhân dân không thể phát triển, văn minh được.
Phương pháp học đúng đắn:
- Nguyên tắc đầu tiên trong phép học là nguyên tắc vừa sức, học thích hợp với đối tượng, học từ thấp đến cao. Như thế cũng là theo hệ thống: “Lúc đầu học tiểu học để bồi lấy gốc. Tuần tự tiến lên học đến tứ thư, ngũ kinh, chư sử”. Phải chăng là tác giả với tầm nhìn xa rộng đã thấy ý nghĩa lớn lao, gốc rễ từ mảnh đất gieo hạt đầu tiên để từ đó cái cây đức, cây tài tươi tốt về sau?
- Nguyên tắc thứ hai của phép học nói một cách gọn gàng, hàm súc: “Học rộng rồi tóm lược cho gọn, theo điều học mà làm”, thực ra có hai ý nhỏ mỗi ý nhỏ này có thể phát biểu thành những luận điểm lớn trong những trường hợp khác. Trước hết là học rộng, học nhiều nhưng phải biết chủ động: học cái gì nắm chắc được cái ấy. Muốn nắm chắc được tri thức, không có một cách nào khác hơn là tóm tắt được nó, nghĩa là tinh lọc được nó, chọn lấy cái chính và biến nó thành nhận thức, thành trí tuệ của riêng mình.
=> Kết quả: đào tạo được nhân tài, nhà nước thịnh trị. Cách tác giả dùng cách nói tăng tiến để thấy được mối quan hệ giữa giáo dục với chính trị: giáo dục tạo ra người tài đức, đất nước có người tài thì sẽ thái bình thịnh trị.
3. Tác dụng của phép học
Cuối cùng tác giả khẳng định tác dụng to lớn và lâu dài của việc học đối với mỗi cá nhân và cho toan đất nước. Họa may kẻ nhân tài mới lập được công, nhà nước nhờ thế mà vững yên. Đó mới thực là cái đạo ngày nay có quan hệ tới lòng người. Xin chớ bỏ qua
- Đạo học thành thì người tốt nhiều; người tốt nhiều thì triều đình ngay ngắn mà thiên hạ thịnh trị.
- Phương pháp học tập tốt sẽ là tiền đề để tạo ra những người có đức có tài giúp cho đất nước hưng thịnh.
- Người học giỏi mà có đạo đức thì cũng góp phần làm cho đất nước hưng thịnh.
4. Tổng kết
- Nội dung: văn bản giúp ta hiểu mục đích của việc học là để làm người có đạo đức, tri thức góp phần làm hưng thịnh đất nước chứ không phải để cầu danh lợi. Muốn học tốt phải có phương pháp, họccho rộng nhưng phải nắm cho gọn, đặc biệt học phải đi đôi với hành.
- Nghệ thuật:
- Thể văn biền ngẫu
- Lập luận chặt chẽ, chứng cứ hùng hồn, lời văn trang trọng.
- Ý nghĩa: Bằng hình thức lập luận chặt chẽ, sáng rõ, Nguyễn Thiếp nêu lên quan niệm tiến bộ của ông vế sự học.
Nhằm mục đích giúp học sinh nắm vững kiến thức tác phẩm Bàn luận về phép học Ngữ văn lớp 8, bài học tác giả - tác phẩm Bàn luận về phép học trình bày đầy đủ nội dung, bố cục, tóm tắt, dàn ý phân tích, sơ đồ tư duy và bài văn phân tích tác phẩm.
A. Nội dung tác phẩm Bàn luận về phép học
* Tóm tắt văn bản:
Bàn về phép học là một bài tấu Nguyễn Thiếp gửi lên vua nhằm nói lên mục đích chân chính của việc học: học để làm người. Tác giả đưa ra quan điểm và phương pháp học đúng đắn: việc học phải bắt đầu từ những kiến thức cơ bản, có tính chất nền tảng, tuần tự tiến từ thấp lên cao, học rộng hiểu sâu, biết tóm lược những điều cơ bản, cốt yếu nhất. Bên cạnh đó học phải kết hợp với hành. Học không chỉ để biết mà còn để làm. Điều đó sẽ thúc đẩy đất nước có nhiều nhân tài, chế độ vững mạnh, quốc gia hưng thịnh.
B. Tìm hiểu tác phẩm Bàn luận về phép học
1. Tác giả
- Nguyễn Thiếp (1723-1804) người đương thời gọi là La Sơn Phu Tử, quê ở Hà Tĩnh
- Ông là người “thiên tư sáng suốt, học rộng hiểu sâu”
2. Tác phẩm
a, Hoàn cảnh sáng tác:
- Nguyễn Thiếp làm quan dưới thời Lê rồi về dạy học . Khi Quang Trung xây dựng đất nước đã viết thư mời ông giúp dân giúp nước về văn hóa, giáo dục. Vì vậy, tháng 8 năm 1791, Nguyễn Thiếp đã dâng lên vua bản tấu này.
- Văn bản trích từ bài tấu của Nguyễn Thiếp gửi lên vua Quang Trung
b, Bố cục : 3 phần
- Phần 1: Từ đầu → bị thất truyền: Mục đích chân chính của việc học
- Phần 2: Tiếp → xin chớ bỏ qua: Bàn luận về cách học
- Phần 3: Còn lại: Tác dụng của việc học.
c, Thể loại: Tấu – là thể văn của bề tôi, thần dân gửi lên vua chúa để trình sự việc, ý kiến, đề nghị.
d, PTBĐ: nghị luận
e, Giá trị nội dung:
Bài tấu giúp ta hiểu được mục đích của việc học là để làm người có đạo đức, có tri thức, góp phần xây dựng đất nước chứ không phải học để cầu danh lợi. Học tốt phải có phương pháp học đặc biệt học phải đi đôi với hành.
f, Giá trị nghệ thuật:
- Bài tấu có cách lập luận chặt chẽ, lí lẽ rõ ràng
- Ngôn ngữ giản dị, rõ ràng, ý tứ bộc lộ trực tiếp giàu sức thuyết phục
C. Sơ đồ tư duy Bàn luận về phép học
D. Đọc hiểu văn bản Bàn luận về phép học
1. Mục đích chân chính của việc học.
- Mục đích chân chính của việc học là: học để làm người
- Khái niệm học được giải thích bằng hình ảnh so sánh, học để biết rõ đạo
- Đạo dạy người ta về mối quan hệ trong gia đình, xã hội .
2. Phê phán lối học lệch lạc, sai trái.
- Tác giả phê phán lối học sai trái:
+ Học hình thức: chỉ học thuộc câu chữ không hiểu nội dung
+ Học cầu danh lợi: học để có danh tiếng, lợi lộc
- Tác hại: vua chúa tầm thường, thần nịnh nọt → nước mất, nhà tan
3. Quan điểm và phương pháp học:
- Quan điểm học:
+ Việc học phải được phổ biến rộng khắp
+ Mở thêm nhiều trường, mở rộng thành phần người học
+ Tạo điểu kiện thuận lợi cho người học
- Phương pháp học:
+ Học tuần tự tiến lên
+ Học rộng, nghĩ sâu, biết tóm lược những điều cơ bản.
+ Học đi đôi với hành. Đây là mục đích cuối cùng của việc học
⇒ Quan điểm, phương pháp học tập đúng đắn → bồi dưỡng được nhân tài, lập công giúp nước.
⇒ Thể hiện thái độ đề cao tác dụng của việc học chân chính, tin tưởng và kì vọng về tương lai của đất nước.