Chính nhân quân tử là gì

Chữ Nho (儒) gồm chữ Nhân (人) nghĩa là người, và chữ Nhu (需) nghĩa là cần thiết, tổ hợp thành. Chỉ một chữ này đã nói rõ sứ mệnh của Nho gia: Quy phạm đạo lý làm người, làm người quân tử. Một người quân tử là người có phẩm chất gì?

Đức Khổng Tử – Nhà khai sáng Nho gia

Trước thời Xuân Thu, nhà Nho được gọi là “Sĩ”, chuyên học văn chương và lục nghệ để góp phần trị vì đất nước. Đến Khổng Tử, ông đã hệ thống hóa những tư tưởng và trí thức trước đây thành học thuyết gọi là Nho học hay Nho giáo. Bản thân Khổng Tử không viết sách lập ngôn; những lời ông nói là do các đệ tử đời sau chỉnh lý, ghi chép lại.

Mọi người nói Khổng Tử không đề cập đến ‘quái lực loạn Thần’; cho rằng Khổng Tử không tín Thần. Trên thực tế, không nói không có nghĩa là không tín, chỉ là không nói ra mà thôi! Khổng Tử coi trọng thờ tế tổ tiên, đối với các Thánh vương thượng cổ, ông hiểu rất rõ và vô cùng sùng kính. 

Khổng Tử cũng vô cùng kính ngưỡng đối với đức Lão Tử tu Đạo, làm sao ông không biết sự Thần thông quảng đại của tiền nhân? Nhưng ông biết rõ, Đạo đức con người đã bại hoại nên sẽ không thể phân biệt được rõ sự khác biệt giữa chính Thần và tà linh quỷ quái loạn thần; vì vậy rất dễ lầm đường lạc lối, bước vào đạo tà ma, thậm chí là dùng các thứ thuật loại để làm việc xấu.

Nho gia quy phạm đạo đức con người thế gian

Khổng Tử hiểu rằng con người đã không thể khinh suất khi tiếp xúc với những thứ này, thế là ông giữ im lặng, không luận thuật và cũng không tiếp xúc đến. Đây cũng là sự an bài đã chú định: Chữ Nho (儒) vốn có hàm nghĩa là: Khi đạo đức con người tương lai trượt dốc, giáo dục ở tầng thứ nhân loại này ắt sẽ hình thành lý luận mà ‘con người cần’; Khi đó Nho học chính là thứ mà con người ắt phải cần đến. Còn những thứ của Thần thì không thể khinh suất triển hiện cho con người thấy nữa.

Vì vậy, đức Khổng Tử đã giáng sinh xuống thế gian để hoàn thành sứ mệnh của ông: Quy phạm Đạo đức và tri thức liên quan mà con người cần; từ đó định ra trọng tâm giáo dục và nội dung tài liệu giáo dục cho con người; trở thành nguồn chính thống giáo dục cho hậu thế. Điều này tuyệt đối không phải là ngẫu nhiên. 

“Đại học chi đạo, tại minh minh đức, tại thân dân, tại chỉ vu chí thiện” – Trích Đại học 

Dịch nghĩa: Mục đích của đại học, ở chỗ làm sáng tỏ phẩm đức cao thượng, khiến mọi người từ bỏ những thói quen cũ, đạt tới cảnh giới cao nhất của Thiện. Người quân tử cần hiểu việc học của mình là mục đích gì.

2. Là người quân tử, phải cẩn trọng khi ở một mình

“Sở vị thành kỳ ý giả, vô tự khi dã, như ác ác xú, như hảo hảo sắc, thử chi vị tự khiêm, cố quân tử tất thận kỳ độc dã” – Trích Đại Học

Dịch nghĩa: Cái gọi là ý niệm thành thực, chính là nói không nên tự lừa gạt chính mình; giống như ghét mùi thối, giống như yêu thích sắc đẹp, cũng giống như yêu chuộng thiện lương; như vậy mới có thể nói là yên dạ yên lòng. Bởi thế người quân tử khi chỉ có một mình thì nhất thiết phải hết sức cẩn thận.

‘Trên đầu ba thước có Thần linh’, con người làm việc xấu đừng tưởng là không ai biết. Người quân tử thì lại càng phải cẩn trọng khi ở một mình. Con người trước sau như một, dù là trước mặt hay sau lưng người khác đều giữ vững thái độ hành vi, đó mới thực là một bậc chính nhân quân tử.

3. Người quân tử phải giữ tâm chân thành

“Phú nhuận ốc, đức nhuận thân, tâm quảng thể bàn, cố quân tử tất thành kỳ ý” – Trích Đại học

Dịch nghĩa: Tài phú có thể trang sức cho nhà cửa; đạo đức sửa chữa tâm và thân mình, lòng dạ khoan dung rộng rãi có thể khiến tâm và thân thể thảnh thơi thanh thản, thoải mái. Cho nên người quân tử nhất định phải làm cho ý niệm mình được chân thành.

4. Yêu ghét phân minh, xấu tốt phân định rõ ràng

“Nhân mạc tri kỳ tử chi ác, mạc tri kỳ miêu chi thạc” – Trích Đại học.

Dịch nghĩa: Người ta không có ai biết được điểm xấu của con mình; không có ai biết được lúa má trong đám ruộng nhà mình là tốt tươi.

Chính là vì con người ta đối với những người thân yêu của mình thường có sự thiên lệch; đối với những người mình kính sợ thường có sự nể nang; đối với những người mình thương xót thường có sự thương cảm; đối với những người mình coi thường thì sẽ có định kiến. Cho nên yêu thích ai mà thấy được chỗ xấu của người ấy; ghét bỏ ai mà thấy được chỗ tốt của người ấy, là điều hiếm có trong thiên hạ vậy.

“Quân tử hữu chư dĩ, nhi hậu cầu chư nhân” – trích Đại học.

Dịch nghĩa: Người quân tử đều là tự mình làm được, rồi sau mới yêu cầu người khác làm.

6. Đạt mức trung hòa, trời đất tự an ổn

“Hỉ nộ ai lạc chi vị phát, vị chi trung, phát nhi giai trung tiết, vị chi hòa. Trí trung hòa, thiên địa vị yên, vạn vật dục yên” – Trích Trung dung.

Dịch nghĩa: Những cảm xúc hỉ nộ ai lạc không được biểu hiện ra, gọi là trung; biểu hiện ở mức độ thích hợp, gọi là hòa. Đạt đến mức độ trung hòa, trời đất tất tự ở vị trí của mình; vạn vật cũng vì thế mà sinh trưởng.

7. Luôn suy nghĩ cho người khác

“Thi chư kỷ nhi bất nguyện, diệc vật thi vu nhân” – trích Trung dung

Dịch nghĩa: Việc không muốn người khác làm cho mình thì chớ làm cho người.

Trước khi làm việc gì đều tự đặt mình vào vị trí của người khác; để xem nếu là mình thì có chịu được không, có bị thương tổn gì không; cũng chính là luôn biết suy nghĩ cho người khác, như vậy thì trong giao tiếp giữa người với người sẽ không dễ mà xảy ra mâu thuẫn.

8. Từng bước sửa mình để trở thành người nhân đức

“Hảo học cận hồ tri, lực hành cận hồ nhân, tri sỉ cận hồ dũng hồ” – trích Trung dung 

Dịch nghĩa: Ham học thì gần trí tuệ, nỗ lực hành thiện thì gần nhân đức; biết ô nhục thì gần dũng cảm.

Theo Secret China

Khổng Tử là một nhà tư tưởng, nhà triết học, nhà giáo dục, nhà chính trị nổi tiếng người Trung Hoa, nổi tiếng với các bài giảng, lời dạy và triết lý có ảnh hưởng sâu rộng đối với đời sống và tư tưởng của các dân tộc Đông Á. Người Trung Hoa đời sau đã tôn xưng Khổng Tử là Vạn thế Sư biểu (Bậc thầy của muôn đời).

Triết học của Khổng Tử nhấn mạnh trên sự tu dưỡng đức hạnh cá nhân và cai trị bằng đạo đức: "tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ", sự chính xác của các mối quan hệ xã hội, đạo đức và quy phạm làm người, "Đạo Trung Dung" và các đức tính "Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín".

Dưới đây là 6 khía cạnh mà Khổng Tử nêu ra khi nói đến một người quân tử.

1. Trí Tuệ

Người quân tử trước sau đều giữ mình, không lay động, lòng dạ quang minh chính đại, rộng rãi, sáng sủa, khoan dung, không thù hận người khác và sống lạc quan tươi vui. Kẻ luôn suy tư lo nghĩ, suy tính thiệt hơn, mặt mày ủ rủ, luôn cảm thấy xã hội bất công và trong lòng luôn tính toán thiệt hơn với người khác thì không xứng làm người quân tử.

2. Kết giao với bạn bè

Trong mối quan hệ với bạn bè, người quân tử luôn ngay thẳng, chính trực, đối xử công bằng với tất cả mọi người, hòa nhập và không có sự khinh miệt. Trái lại, kẻ tiểu nhân luôn so đo lợi – hại, toan tính cá nhân, chỉ muốn kết bè phái với những người có cùng tư tưởng, mục đích hoặc được lợi cho mình mà hiếm khi thẳng thắn thật sự.

3. Tiêu chuẩn hành động

Khi gặp một vấn đề hay cần quyết định điều gì đó, người quân tử luôn sử dụng tiêu chuẩn "đạo nghĩa" để cân nhắc và đưa ra lựa chọn, không bao giờ đặt lợi ích cá nhân của mình lên trước. Trái với quân tử, ngụy quân tử khi gặp khó khăn cực điểm thì bắt đầu thoái lui, chỉ làm những việc có lợi cho mình và ít khi nghĩ đến cho người khác.

4. Lời nói và hành vi

Người quân tử luôn có sự đồng nhất giữa lời nói và hành động, luôn có lập trường của bản thân nhưng vẫn lắng nghe ý kiến của người khác. Trái lại, kẻ tiểu nhân thích vào hùa theo những người xung quanh nhưng trong lòng lại phật ý, ít khi nói là làm và thường nói một đằng làm một nẻo.

5. Khí chất

Người quân tử dù làm nhiều việc tốt, hiểu biết sâu rộng, tấm lòng bao dung nhưng ít khi kiêu căng, ngạo mạn. Kẻ tiểu nhân công trạng ít, hay công kích mọi người nhưng lại thích phô diễn tài năng ra bên ngoài, tự phụ, tự kiêu và không mấy khi công nhận thành tích của người khác.

6. Chí hướng

Người quân tử có chí hướng, hoài bão, luôn nhìn về phía trước, thẳng thắn nhận sai lầm, rút ra bài học và hoàn thiện bản thân. Kẻ chỉ biết lao vào những dục vọng, ham muốn tầm thường, khi nhìn thấy người khác đạt được điều gì đó thì ghen tức và tìm cách hãm hại chẳng xứng được gọi là quân tử.