Thiên địch là gì? Tại sao phải bảo vệ chúng? Muốn phòng trừ các loại dịch hại cây trồng (sâu, bệnh, cỏ dại, chuột, ốc bươu vàng...) trên đồng ruộng, vườn cây có kết quả cao, người ta phải áp dụng một cách đồng bộ và hợp lý nhiều biện pháp trong quy trình quán lý dịch hại tổng hợp (IPM) như biện pháp giống, biện pháp canh tác, biện pháp sinh học, biện pháp hóa học (dùng thuốc BVTV)... Trong biện pháp sinh học để phòng trừ dịch hại (ở đây chúng ta lấy thí dụ dịch hại đó là sâu hại chẳng hạn) thì ngoài việc sản xuất những chế phẩm vi sinh vật phun xịt lên cây trồng để diệt trừ sâu hại, hoặc nuôi nhân ong ký sinh rồi thả ra đồng ruộng, vườn cây để chủng ký sinh diệt sâu hại… người ta còn lợi dụng một số loài sinh vật đang có sẵn trong tự nhiên để tiêu diệt sâu hại, khống chế mức độ gây hại của chúng ở mức không có ý nghĩa về mặt kinh tế. Trong thuật ngữ chuyên môn người ta gọi những sinh vật này là thiên địch hay những kẻ thù tự nhiên của dịch hại trên đồng ruộng. Vì chúng giúp bà con nông dân khống chế sự phát triển của dịch hại, nên có người còn gọi chúng là: ''những người bạn của nông dân" như các bạn đã nghe. Còn chúng là ai thì chúng tôi xin nêu ra đây một thí dụ về thiên địch của sâu hại để các bạn thấy rõ vấn đề. Với sâu hại thiên địch của chúng gồm có nhóm bắt mồi ăn thịt, nhóm chân đốt ký sinh, nhóm vi sinh vật gây bệnh và các đối tượng ký sinh khác: trong nhóm bắt mồi ăn thịt có một số loại như nhện ăn thịt Lycosa, nhện linh miêu Oxyopes, nhện nhẩy, nhện lùn, nhện lưới, nhện chân dài, bọ rùa đỏ, bọ rùa tám chấm, bọ cánh cứng ba khoang, bọ xít nước, bọ xít mù xanh, bọ xít nước gọng vó, chuồn chuồn kim... Những loài này chuyên săn lùng những loại bọ rầy, bướm và sâu non của sâu đục thân, sâu xanh ăn lá lúa… để ăn thịt (một con nhện Lycosa trưởng thành mỗi ngày có thể ăn từ 5-15 con rầy nâu). Nhóm chân đốt ký sinh có thể ký sinh trứng, sâu non, nhộng hoặc con trưởng thành của những loài sâu rầy hại lúa, thí dụ như ong đen, ong xanh ký sinh trứng sâu đục thân, ong đen ký sinh trứng bọ xít, một số loại ong ký sinh trứng rầy, ong đa phôi ký sinh sâu cuốn lá nhỏ… làm cho những sâu hại này bị chết. Ngoài ra còn một số loài nấm, vi khuẩn, virus chuyên gây bệnh cho sâu, rầy trên đồng ruộng, hoặc trong vườn cây. Có một điều cần phải nói thêm là so với sâu hại thiên địch hay "những người bạn của nông dân chúng ta" rất dễ chết bởi thuốc trừ sâu, vì thế mỗi khi phun xịt thuốc (nhất là những loại thuốc có phổ tác động rộng) nhiều khi chưa đủ để diệt sâu hại thì những người bạn của chúng ta đã bị tiêu diệt, hoặc suy yếu, không còn đủ sức săn bắt, ký sinh tiêu diệt sâu hại giúp bà con nông dân nữa. Một khi đội quân "tình nguyện" tiêu diệt sâu hại này không còn hoặc bị suy yếu thì sâu rầy rất dễ bùng phát thành dịch gây hại nặng cho cây trồng. Chính vì thế trong công tác quản lý dịch hại tổng hợp hiện nay, các nhà chuyên môn thường khuyên bà con nông dân phải hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, chỉ dùng thuốc khi thật cần thiết và phải sử dụng theo nguyên tắc 4 đúng để bảo vệ thiên địch - "những người bạn của nông dân chúng ta" trên đồng ruộng, vườn cây. (Nguồn: Hỏi đáp về phòng trừ dịch hại cây trồng. Quyển 1: Cây lúa / Nguyễn Danh Vàn.- Tp.HCM: Tổng hợp, 2008. - 183 tr.; 20,5cm + ảnh mầu.- Đăng ký cá biệt: VB20103119)
08:36, 25/02/2021 Hiện nay lúa nước vụ đông xuân đang giai đoạn đẻ nhánh rộ, một số diện tích gieo sớm đang làm đòng. Thời kỳ này, trên ruộng lúa xuất hiện nhiều đối tượng sâu hại phát sinh theo thời kỳ của cây lúa, cùng với đó rất nhiều loài thiên địch đang phát triển mạnh trên ruộng để khống chế sâu hại. Tuy nhiên, tại nhiều cánh đồng trên địa bàn TP. Buôn Ma Thuột vẫn còn tình trạng nông dân phun thuốc hóa học để trừ sâu hại đồng thời cũng tiêu diệt một lượng lớn thiên địch giúp bảo vệ cây lúa.
Thiên địch là những sinh vật có lợi, khống chế dịch hại bảo vệ cây lúa. Thiên địch trên đồng ruộng vụ đông xuân gồm loài ăn mồi (nhện, bọ rùa đỏ, bọ xít gai, bọ xít nước, bọ xít mù xanh, bọ cánh cứng ba khoang, muồm muỗm….) và loài ký sinh (ong, nấm và vi rút ký sinh). Trong mối quan hệ cân bằng sinh thái ruộng lúa, thiên địch là một mắt xích trong cấu trúc hỗ tương giữa các sinh vật cùng tồn tại theo thời gian. Để minh chứng về lợi ích của thiên địch trên ruộng lúa, nghiên cứu nhân nuôi thí điểm của chương trình IPM tại Trung tâm Bảo vệ thực vật miền Trung cho thấy, một con nhện Lycosa trưởng thành có thể ăn thịt từ 5 - 15 con rầy nâu mỗi ngày; ngoài rầy nâu chúng còn tấn công nhiều loài sâu hại khác như bướm của các loài sâu thuộc bộ cánh phấn. Bọ rùa đỏ, cả con trưởng thành và con ấu trùng đều ăn rầy nâu trưởng thành, rầy cám (rầy non) và trứng rầy; đồng thời ăn cả sâu non của sâu cuốn lá nhỏ, cuốn lá lớn và sâu keo. Bọ xít mù xanh tìm kiếm trứng rầy ở bẹ lá và thân cây lúa, rồi dùng vòi hút khô trứng, mỗi con một ngày có thể “ăn” từ 7 - 10 trứng, hoặc 1 - 5 con rầy. Các loại ong ký sinh bay khắp ruộng lúa tìm kiếm ổ trứng của rầy nâu, rồi dùng vòi dẫn trứng chích và đẻ trứng của chúng vào bên trong trứng của rầy nâu, làm cho trứng của rầy nâu bị “ung” không nở ra rầy cám được. Một ngày một con ong có thể tiêu diệt 2 - 8 trứng rầy, cá biệt có loài diệt tới 15 - 30 trứng. Riêng ong đen kén trắng thì đẻ trứng vào thân sâu non, sau đó trứng ong sẽ nở ong non và phát triển các pha của ong trong thân của sâu, sâu non bị hút hết dinh dưỡng nên chết khô. Ngoài ra còn có nhiều loại nấm, vi rút ký sinh rầy và các loại sâu non trên ruộng để hạn chế dịch hại xảy ra trên lúa. Thiên địch trên ruộng lúa còn tạo ra được một cái “đệm” chống những đợt di trú lớn của dịch hại từ nơi khác đến. Hay nói cách khác, khi có sự ồ ạt di trú của một loại dịch hại đến ruộng lúa, thiên địch có sẵn ở ruộng sẽ “hấp thụ” lực lượng côn trùng gây hại, không để bùng phát dịch hại, bảo vệ năng suất và chất lượng sản phẩm lúa gạo của nông dân.
Tuy nhiên, hiện nay phần lớn nông dân chưa nhận diện hết các loài sinh vật có ích trên ruộng lúa nên khi phát hiện sâu hại lúa như sâu cuốn lá nhỏ, rầy nâu, sâu keo, cuốn lá lớn... với mật độ chưa gây hại đã vội vàng phun thuốc hóa học tiêu diệt. Từ đó tiêu diệt luôn các loài thiên địch hiện hữu trên ruộng đang tìm kiếm sâu hại để tiêu diệt, giúp bảo vệ mùa màng. Cần bảo vệ lực lượng thiên địch trên ruộng bằng nhiều biện pháp hữu hiệu mà trước tiên phải hạn chế tối đa và đi đến không sử dụng thuốc hóa học trên ruộng lúa. Để hạn chế sử dụng thuốc hóa học cần quan tâm đến chương trình IPM, ICM trên lúa; cụ thể là sử dụng các giống lúa mới để kháng sâu bệnh hại, cung cấp dinh dưỡng đáp ứng nhu cầu sinh lý của cây lúa qua từng thời kỳ sinh trưởng để cây lúa sinh trưởng, phát triển khỏe. Nếu buộc phải dùng thuốc bảo vệ thực vật phòng trừ sâu bệnh hại thì phải ưu tiên thuốc sinh học không ảnh hưởng đến thiên địch, để tận dụng những thiên địch tiếp tục khống chế dịch hại trên đồng ruộng. Cẩm Lai |
