*Sinh viên: Đỗ Thu Trang
*GVHD: Cô Nguyễn Phương Dung
Tiết…
GIÁO ÁN BÀI
“CÁCH LÀM BÀI VĂN LẬP LUẬN GIẢI THÍCH”
I. Mục tiêu bài học
1. Về kiến thức
-Giúp HS bước đầu nắm được các bước làm bài văn lập luận giải thích.
-Giúp HS biết được những điều cần lưu ý và những lỗi cần tránh trong lúc làm bài.
2. Về kỹ năng
- Rèn cho HS các kỹ năng làm văn: Tìm hiểu đề, lập dàn ý, viết bài, sửa lỗi.
3. Về thái độ
- HS có ý thức phát biểu xây dựng bài trong tiết học.
- Giáo dục cho HS lòng yêu thích môn học và có ý thức giữ gìn sự trong sáng của
tiếng Việt.
II. Phương pháp
- Phương pháp thuyết giảng, vấn đáp.
- Phương pháp thảo luận nhóm.
- Dùng hệ thống câu hỏi hiểu biết, gợi mở, dẫn dắt,..
III. Chuẩn bị của GV và HS
1. Chuẩn bị của giáo viên
- Nghiên cứu tài liệu, soạn giáo án, phiếu học tập, PowerPoint.
- Hướng dẫn HS làm việc nhóm.
2. Chuẩn bị của học sinh
- Soạn bài theo hướng dẫn của GV.
- Xác định trước vấn đề để trao đổi với GV và các bạn trên lớp.
IV. Tiến trình tổ chức dạy và học
1. Ổn định tổ chức:
2. Kiểm tra bài cũ :
3. Bài mới:
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO
VIÊN
HOẠT
ĐỘNG
CỦA HỌC
SINH
NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hình
thành và
phát
triển
năng lực
cho HS
A.HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG
-GV: Trước khi vào bài học
hôm nay, cô sẽ cho lớp mình -HS
tham
chơi một trò chơi. Trò chơi gia trò chơi
mang tên “Tôi đang làm gì?”
+Luật chơi: GV chuẩn bị các
tờ giấy bên trong có ghi các từ.
HS lên bốc thăm một tờ giấy,
không dùng lời nói mà chỉ
dùng hành động để diễn tả từ
đó. Sau khi diễn tả xong sẽ hỏi
“Tôi đang làm gì?” HS trong
lớp trả lời.
*GV chuyển dẫn vào bài: Với
trò chơi mà các em vừa chơi,
các em đã phải giải thích các -HS
từ bằng hành động phi ngôn nghe
ngữ (tức là không dùng lời nói
để giải thích). Vậy trong văn
nghị luận giải thích thì phải có
những bước như thế nào để
giải thích. Cô sẽ hướng dẫn
các con tìm hiểu trong bài học
ngày hôm nay.
?Trước khi tìm hiểu các bước
làm bài văn lập luận giải -HS
thích, em hãy cho biết các biểu
bước để làm bài văn lập luận
chứng minh?
-Cách làm bài văn lập luận
chứng minh gồm có 4 bước.
Gồm:
+Tìm hiểu đề và tìm ý
+Lập dàn bài
+Viết bài
-Năng lực
thẩm mĩ
-HS đoán được hành động -Năng lực
mà bạn đang diễn tả là gì. ngôn ngữ
-Các từ “Đánh cầu lông,
nhảy dây, đá bóng, hát”
lắng
I.Các bước làm bài văn
lập luận giải thích
*Xét ví dụ
phát Đề bài: SGK-Trang 84
Nhân dân ta có câu tục
ngữ: “Đi một ngày đàng,
học một sàng khôn”. Hãy
giải thích nội dung của câu
tục ngữ đó.
-Năng lực
ngôn ngữ
-Năng lực
tư duy
-Năng lực
giao tiếp
+Đọc lại và sửa chữa
-GV: quy trình làm một bài
văn nghị luận giải thích, về cơ
bản cũng tương tự như quy
trình làm một bài văn nghị
luận chứng minh gồm 4 bước
mà chúng ta đã được học.Tuy -HS
nhiên, ở kiểu bài giải thích này nghe
vẫn có những nét khác biệt, thể
hiện ngay trong từng bước,
từng khâu. Để thấy rõ điều đó,
chúng ta cùng tìm hiểu từng
phần. Bước đầu tiên là “Tìm
hiểu đề và tìm ý”.
?Trở lại với ví dụ, em hãy cho -HS
biết đề bài trên thuộc kiểu biểu
nào?
-GV: Đề bài yêu cầu vận dụng
phép lập luận giải thích
1.Tìm hiểu đề và tìm ý
lắng
phát
-Kiểu bài: giải thích.
-Vận dụng các phép lập
luận giải thích.
-Yêu cầu: làm rõ vấn đề
“Đi một ngày đàng, học
một sàng khôn”.
?Người làm bài có cần giải -HS đưa ra ->Cần phải giải thích bởi
nếu không giải thích thì
thích tại sao đi một ngày đàng giải thích
người đọc, người nghe sẽ
có thể học một sàng khôn
không hiểu rõ vấn đề.
không? Vì sao?
?Đề bài đó đặt ra yêu cầu gì?
-HS trả lời
phát
?Để tìm được ý nghĩa của một -HS
HS
câu tục ngữ, em sẽ tìm ở đâu? biểu,
khác bổ sung
-Tra từ điển, đọc sách báo,…
?Em hãy đọc trong SGK và -HS
cho biết theo “Từ điển thành hiện
ngữ và tục ngữ Việt Nam” thì kiếm
câu tục ngữ trên có ý nghĩa
như thế nào?
-GV: Giải thích tra theo từ điển
tuy là đúng, nhưng còn chưa
phát
tìm
đầy đủ, chưa sâu. Các em lưu ý
bài văn lập luận giải thích thì
đòi hỏi phải giải thích nhiều
mặt với nhiều tầng ý nghĩa.
?Theo em giải thích câu tục -HS trả lời +Cần làm sáng tỏ nghĩa
ngữ trong bài văn lập luận cá nhân
đen.
giải thích đòi hỏi phải giải
+Nghĩa bóng.
thích những tầng ý nghĩa
+Ý nghĩa sâu xa.
nào?
?Vậy phải làm thế nào để tìm -HS trả lời
hiểu được ý nghĩa chính xác
và đầy đủ của câu tục ngữ?
-GV: Có khi vấn đề cần giải
thích được nêu ra một cách
trực tiếp (ví dụ: giải thích về
"lòng nhân đạo", giải thích về
"lòng khiêm tốn",.) nhưng cũng
có khi đề bài gián tiếp đưa ra -HS
lắng
vấn đề bằng cách mượn hình nghe và ghi
ảnh, câu văn, câu tục ngữ, ca chép
dao, thành ngữ, ., ví dụ: Nhân
dân ta có câu tục ngữ: "Đi một
ngày đàng, học một sàng
khôn". Hãy giải thích nội dung
câu tục ngữ đó. Trước những
đề bài dạng này, khi xác định
vấn đề (luận điểm) chính cần
giải thích phải lưu ý:
Cắt nghĩa được hình ảnh, câu
văn, câu tục ngữ, thành ngữ, .
nêu ra ở đề bài. Nghĩa là phải
tiến hành giải thích từ ngữ,
nghĩa gốc, nghĩa chuyển,. của
hình ảnh, câu văn. để nắm
được nội dung của chúng, từ
đó mới xác định được chính
xác vấn đề cần giải thích.
?Để tìm ý cho bài văn lập luận -HS
phát
-Để hiểu được ý nghĩa câu
tục ngữ:
+Tìm tòi, đọc hiểu, đọc
sách báo, tra từ điển, hỏi
người hiểu biết có kinh
nghiệm hơn mình,..
+Liên hệ với những câu
giải thích câu tục ngữ này, em biểu
có thể liên hệ với những câu
ca dao, tục ngữ nào?
-GV: Để tìm ý cho bài văn, có
thể liên hệ với thực tế đời sống,
với những ý kiến trong sách vở
khác để xác định những biểu
hiện cụ thể của vấn đề. Ví dụ,
với yêu cầu giải thích câu tục
ngữ "Đi một ngày đàng, học
một sàng khôn", một mặt cần
tìm những ví dụ cụ thể trong
thực tế (đi tham quan để hiểu
biết thêm những điều mới lạ,
những khám phá của con -HS
lắng
người trước những miền đất nghe và ghi
mới, em đã từng thất bại khi chép
làm một việc gì đó nhưng vì thế
mà em có được kinh nghiệm để
bây giờ có thể làm tốt được
việc ấy,.), mặt khác cần liên hệ
với những câu ca dao, tục ngữ
tương tự như các em đã lấy ở
trên hoặc thậm chí liên hệ đến
những dẫn chứng có ý nghĩa
tương phản: Ếch ngồi đáy
giếng,.
?Khi tìm hiểu đề và tìm ý -HS trả lời
xong, công việc tiếp theo ta
phải làm gì?
-Lập dàn bài
?Bài văn giải thích có nên -HS
gồm 3 phần chính giống như biểu
bài văn lập luận chứng minh
không? Vì sao?
-Có, vì đó là bố cục thường có
của một bài văn, giúp cho bài
văn trở nên mạch lạc, thống
ca dao, tục ngữ tương tự
như :
.“Làm trai cho đáng nên
trai, Phú Xuân cũng trải,
Đồng Nai cũng từng”
.“Đi cho biết đó biết
đây/Ở nhà với mẹ biết
ngày nào khôn”.
+Liên hệ đến những dẫn
chứng có ý nghĩa tương
phản để làm nổi bật ý
nghĩa vấn đề cần giải thích
.VD: Ếch ngồi đáy
giếng,..
2.Lập dàn bài
phát -Bố cục: 3 phần
-Năng lực
tư duy
-Năng lực
ngôn ngữ
nhất.
?Mở bài của đề theo em sẽ -HS
phát
làm gì?
biểu,
HS
khác bổ sung
?Như vậy mở bài trong văn -HS trả lời
lập luận giải thích phải làm
gì?
?Phần mở bài trong bài văn -HS
lập luận giải thích cần đạt biểu
những yêu cầu gì?
phát
a.Mở bài
-Giới thiệu câu tục ngữ
“Đi một ngày đàng, học
một sàng khôn” và ý nghĩa
về sự đúc kết kinh nghiệm,
thể hiện mơ ước đi nhiều
nơi để mở mang hiểu biết.
->Giới thiệu vấn đề cần
giải thích hoặc giới thiệu
câu tục ngữ (thành ngữ,
câu văn, ca dao,…) và nêu
ra nội dung của nó.
-Yêu cầu:
+Phải mang tính định
hướng giải thích.
+Gợi được nhu cầu cần
được hiểu.
?Phần thân bài trong bài văn -HS trả lời, b.Thân bài
lập luận giải thích phải làm HS khác bổ -Triển khai việc giải thích
nhiệm vụ gì?
sung
vấn đề (luận điểm) đã giới
thiệu ở mở bài để làm ý
nghĩa của câu tục ngữ trở
nên dễ hiểu đối với người
đọc, người nghe.
+Giải thích các từ ngữ,
khái niệm
VD: “Đi một ngày đàng là
gì?” “một sàng khôn là
gì?”,…
=> Nghĩa đen
+Giải thích ý nghĩa khái
quát của vấn đề đối với
cuộc sống con người (vấn
đề đó đúc kết kinh nghiệm
gì?), lí giải sâu vấn đề.
=> Nghĩa bóng
+Giải thích các ý nghĩa
mở rộng của vấn đề, liên
hệ với thực tế, các dẫn
chứng khác.
=>Nghĩa sâu
?Nên sắp xếp những ý đã tìm -HS rút ra -Trình tự:
được theo trình tự nào?
trình tự
+Nghĩa đen
+Nghĩa bóng
+Nghĩa sâu xa
-Yêu cầu:
+Trình bày các nội dung
cần được giải thích lần
lượt.
+Sử dụng các cách lập
luận giải thích phù hợp.
c.Kết bài
?Với đề bài này em sẽ kết bài -HS trả lời -Nêu ý nghĩa của câu tục
như thế nào?
cá nhân
ngữ:
+Con người có điều kiện
đi xa
+Biết tiếp thu và học hỏi
-Giá trị của câu tục ngữ: sẽ
còn mãi.
?Phần kết bài trong bài văn -HS
phát -Kết bài trong văn lập luận
lập luận giải thích cần phải biểu
giải thích:
làm nhiệm vụ gì?
+Nhấn mạnh ý nghĩa của
vấn đề cần được làm sáng
tỏ.
+Nêu ý nghĩa của điều
cần giải thích với mọi
người.
3.Viết bài
-GV gọi HS đọc phần mở bài -HS
đọc a.Mở bài
“Đi thẳng vào vấn đề”
đoạn văn
-Có 3 cách mở bài:
?Em thấy đoạn mở bài này đã -HS trả lời
+Đi thẳng vào vấn đề: ta
đáp ứng được yêu cầu của đề
nêu thẳng vấn đề đó ra
bài chưa?
bằng một luận điểm rõ
-Đoạn mở bài này đã đáp ứng
ràng.
được yêu cầu của đề bài.
?Đây là cách mở bài trực tiếp -HS
đi vào vấn đề cần giải thích biểu
hay là gián tiếp?
-GV: Cách mở bài như thế này
phát
-Năng lực
ngôn ngữ
-Năng lực
giao tiếp
-Năng lực
cảm thụ
thẩm mĩ
được gọi là đi thẳng vào vấn
đề. Nghĩa là sau khi đã tìm
hiểu đề và tìm được vấn đề
trọng tâm của bài nghị luận, ta
nêu thẳng vấn đề đó ra bằng
một luận điểm rõ ràng. Tuy
nhiên với cách mở bài đi thẳng -HS
lắng
vào vấn đề, các em cũng phải nghe và ghi
trình bày cho đủ ý. Phải đáp chép
ứng đủ các yêu cầu của một
phần mở bài đúng mực trong
nhà trường. Đặt vấn đề theo
cách trực tiếp dễ làm, nhanh
gọn, tự nhiên, dễ tiếp nhận, tuy
nhiên thường khô khan, cứng
nhắc, thiếu hấp dẫn cho bài
viết.
-Như vậy còn cách mở bài như
thế nào nữa, cô mời một bạn
đứng lên đọc mở bài thứ hai
trong SGK-trang 85
?Ở cách mở bài này, em thấy
giữa hai vế câu đầu và câu
sau như thế nào với nhau?
-Đối lập với nhau
-GV: Mở bài bằng cách đưa ra
những câu có nội dung đối lập.
Sự đối lập với nhau như thế
này được gọi là cách mở bài
đối lập hoàn cảnh với ý thức.
Tức là đưa ra sự đối lập để làm
nổi bật vấn đề muốn giải thích.
-HS
đọc
đoạn văn
-HS trả lời
+Đối lập hoàn cảnh với ý
thức
-HS
lắng
nghe và ghi
chép
-Ngoài hai cách mở bài trên, -HS
đọc
còn một cách mở bài nữa. Em đoạn văn
hãy đọc tiếp phần mở bài thứ 3
trong SGK-Trang 85
?Cách mở bài như thế này -HS trả lời
được gọi là gì? Em hiểu như
thế nào?
-Đưa ra sự khái quát, cái lớn
+Nhìn từ chung đến riêng
rồi mới đi đến vấn đề cụ thể là -HS
lắng
vấn đề mình cần giải thích. Với nghe và ghi
cách mở bài này thì được gọi là chép
nhìn từ chung đến riêng.
?Như vậy, có mấy cách mở -HS trả lời
bài?
-3 cách
b.Thân bài
?Ở phần “Lập dàn bài” các -HS trả lời
con đã xác định được phần
thân bài trong bài văn giải
thích cần phải triển khai
những nhiệm vụ gì?
-Giải thích nghĩa đen, nghĩa
bóng và nghĩa sâu xa.
-Năng lực
hợp tác
-Năng lực
ngôn ngữ
c.Kết bài
?Thế còn ở phần kết bài?
-Như vậy, trong phần thân bài,
các em sẽ phải triển khai giải
thích nghĩa đen, nghĩa bóng và
nghĩa sâu xa. Còn phần kết bài
chúng ta sẽ phải nêu ra ý nghĩa
và giá trị của câu tục ngữ đó.
Vậy để các em nắm rõ hơn sự
triển khai của các phần. Cô sẽ
cho lớp thảo luận nhóm.
*Thảo luận nhóm: Lớp chia
làm 8 nhóm với 4 dãy tương
ứng với 4 câu hỏi sau.
-Dãy 1: Viết đoạn văn triển
khai giải thích nghĩa đen phần
thân bài.
-Dãy 2: Viết đoạn văn triển
khai giải thích nghĩa bóng phần
thân bài.
-Dãy 3: Viết đoạn văn triển
khai giải thích nghĩa sâu phần
thân bài.
-Dãy 4: Viết thêm những cách
-HS
biểu
phát
-HS
nghe
lắng
-HS
thảo
luận nhóm
theo
hình
thức 8 nhóm
chia làm 4
dãy
-Thảo luận
trong 5 phút
-Đại
diện
nhóm phát
biểu,
HS
khác nhận
xét, bổ sung
-Năng lực
giao tiếp
kết bài khác cho đề bài trên.
-GV: Với yêu cầu của dãy bốn
cũng chính là bài tập trong
phần luyện tập SGK-Trang 87.
Về nhà, các dãy 1,2,3 các con
hãy viết thêm các cách kết bài
khác. Tương tự dãy 4 các con
cũng về và luyện tập viết triển
khai các phần trong thân bài.
4.Đọc lại và sửa chữa
?Sau khi viết bài xong, bước -HS
phát -Đọc lại:
thứ 4 sẽ phải làm gì?
biểu
+Mở bài
+Thân bài
+Kết bài
=>Có phù hợp với đề bài,
dàn bài không.
-Sửa chữa:
+Diễn đạt
+Lỗi chính tả
+Xuống dòng, ngắt câu
+Ngữ pháp
+…
?Theo em, trong bài văn lập -HS trả lời -Yêu cầu:
luận giải thích cần có yêu cầu cá nhân
+Lời văn giải thích cần
gì?
sáng sủa, dễ hiểu.
+Giữa các phần, các đoạn
cần có sự liên kết, rõ ràng,
rành mạch.
?Sau khi đã tìm
hiểu về cách làm
bài văn lập luận
giải thích, em hãy
chỉ ra điểm giống
và khác giữa văn
lập luận giải thích
và lập luận chứng
minh?
Giống
Quy
Mở
trình
bài
lập
luận 4
bước
Khác
Lập luận Lập luận
chứng
giải thích
minh
-Đi thẳng vào vấn
đề.
-Suy từ cái chung
đến cái riêng.
-Suy từ tâm lí con
người.
-Đi thẳng vào
vấn đề.
-Đối lập hoàn
cảnh với ý
thức.
-Nhìn từ chung
-Năng lực
tự quản
bản thân
-Năng lực
ngôn ngữ
Thân
bài
Kết
bài
đến riêng.
-Đoạn phân tích lí -Giải
thích
lẽ.
nghĩa đen.
-Đoạn nêu dẫn -Giải
thích
chứng.
nghĩa bóng.
-Giải
thích
nghĩa sâu.
-Nhắc lại, khẳng Nhấn mạnh và
định ý cần chứng nêu ý nghĩa
minh.
của vấn đề cần
được làm sáng
tỏ.
-HS điền vào bảng
*Trò chơi: “Hái táo”
Có 10 quả táo với 8 câu hỏi,
HS sẽ chọn táo, nếu vào quả
táo có câu hỏi sẽ trả lời, trả lời
đúng hái được táo.
-HS
tham
gia trả lời
câu hỏi dưới
hình thức trò
chơi
*HĐ củng cố- Dặn dò
-Sưu tầm những đoạn văn, bài -HS
lắng
văn lập luận giải thích
nghe và ghi
-Soạn bài “Luyện tập lập luận chép
giải thích”.
-Năng lực
ngôn ngữ
-Năng lực
tự quản
bản thân