Ngưng tim, ngưng thở vẫn cứu sống
Người bị tai nạn đột ngột dẫn đến ngưng tim, ngưng thở vẫn có cơ hội sống sót nếu được sơ cấp cứu đúng cách và kịp thời
Ngừng thở, tim ngừng đập theo suy nghĩ của nhiều người chính là biểu hiện của cái chết, không còn cách nào chữa chạy. Chính suy nghĩ này khiến không ít người bị nạn không được cứu giúp kịp thời hoặc chuyển đến bệnh viện (BV) mà chưa được sơ cứu đúng cách, dẫn đến công tác cấp cứu gặp nhiều khó khăn, để lại di chứng hoặc đáng buồn hơn là đã quá trễ để cứu sống nạn nhân.
“Thời gian vàng”: 3-5 phút
Trên thực tế, khá nhiều trường hợp được xác định tử vong trước khi nhập viện - với các biểu hiện ngưng tim, ngưng thở, mạch ngoại biên không bắt được… - đã được hồi sinh. Đầu tháng 5 vừa qua, BV Thống Nhất (TPHCM) cũng đã cứu sống được 2 trường hợp tai nạn điện giật dẫn đến ngưng tim, ngưng thở mà theo các bác sĩ (BS), “phép mầu” không chỉ nằm sau cánh cửa phòng cấp cứu mà còn ở động tác sơ cứu kịp thời của thân nhân.
Theo BS Tô Vĩnh Ninh, Trưởng Khoa Cấp cứu BV Nhân dân Gia Định, tình trạng ngưng tim, ngưng thở có thể gặp ở rất nhiều dạng bệnh lý, chấn thương. Loại trừ các trường hợp ngưng tim, ngưng thở do những bệnh lý mãn tính đã vào giai đoạn cuối, cơ thể bệnh nhân đã suy kiệt thì những người đang khỏe mạnh, đang lao động, sinh hoạt bình thường, bỗng dưng bị ngưng tim, ngưng thở do gặp phải tai nạn điện giật, đuối nước, tai nạn giao thông, tai nạn lao động, té ngã, chấn thương… vẫn có thể được trả lại cuộc sống nếu được sơ cứu và cấp cứu đúng cách. “Thời gian vàng” tính từ khi bị nạn đến khi được sơ cứu hồi sinh tim phổi là 3-5 phút, khi đó bệnh nhân có cơ hội sống sót mà không gặp di chứng về não.
Bác sĩ Bệnh viện Thống Nhất hướng dẫn phương pháp ép tim đúng cách
BS Lê Bảo Huy, Trưởng Khoa Cấp cứu BV Thống Nhất, lưu ý phải ép tim, thổi ngạt liên tục cho đến khi nạn nhân hồi tỉnh hoặc đến khi tiếp cận được với nhân viên y tế. “Khá nhiều trường hợp nạn nhân được sơ cứu đúng cách khi vừa bị nạn nhưng đến giai đoạn chuyển đến BV - thông thường là bằng phương tiện cá nhân hoặc taxi, xe ôm - người nhà lại lúng túng không biết cách xử trí hoặc không nghĩ đến việc phải duy trì việc ép tim, thổi ngạt. Trong trường hợp tự di chuyển đến BV, tốt nhất nên sử dụng xe hơi cá nhân hoặc xe taxi để có không gian tiếp tục hồi sinh tim phổi cho nạn nhân, nếu dùng xe máy thì không cách gì thực hiện được” - BS Huy khuyên.
Theo BS Ninh, tốt nhất là nên gọi xe cấp cứu và trong thời gian chờ đợi thì thực hiện ép tim, thổi ngạt. Khi xe cấp cứu đến, nhân viên y tế sẽ có đầy đủ phương tiện để giúp người bị nạn tốt hơn.
Lưu ý các chấn thương
BS Ninh nhấn mạnh: “Khi tai nạn có kèm theo té ngã, phải chú ý các chấn thương khác trên cơ thể, đặc biệt là cột sống cổ. Chấn thương cột sống cổ cũng có thể gây ngưng tim, ngưng thở và nếu chưa được cố định đúng cách mà cứ di chuyển nạn nhân hoặc vội vã thực hiện các bước sơ cứu khác thì có thể gây chèn ép, chấn thương nặng thêm và tử vong. Nên kiểm tra cẩn thận, nếu nghi ngờ thì dùng bất cứ vật gì có thể để cố định đầu, cổ nạn nhân, rồi mới tiến hành các bước sơ cứu khác. Ngay cả người bị điện giật, đuối nước cũng cần lưu ý vấn đề này.
Người bị điện giật có khuynh hướng ngã xuống khi bị nạn; người bị đuối nước có thể bị va đập vào vật cứng, đá ở dưới lòng sông, hồ… nên mới ngưng tim, ngưng thở. “Thời gian vàng” 3-5 phút không dài nhưng cũng không quá ngắn, vẫn kịp để kiểm tra các thương tích trên người nạn nhân. Nên chú ý làm thông đường thở đối với người bị đuối nước hoặc nghi mắc dị vật. Trong trường hợp có chấn thương chảy máu nhiều, nên dùng ga-rô hoặc ép chặt vết thương để cầm máu” - BS Ninh khuyến cáo.
BS Huy cho biết còn có tình huống người bị nạn ngưng tim, ngưng thở vì sang chấn do các chấn thương nặng. Lúc đó rất cần giải quyết những chấn thương này. Ví dụ như người bị gãy xương đùi - vốn là một xương lớn và có thể gây cảm giác đau mạnh khiến nạn nhân ngất đi. Nếu cứ cố gắng thực hiện các bước sơ cứu khác mà không cố định vùng gãy xương, khiến vùng này bị tác động liên tục thì việc sơ cứu sẽ kém hiệu quả.
|
Ép tim, thổi ngạt đúng cách
Vị trí đặt tay để ép tim là vị trí giao nhau giữa đường nối từ cuối xương ức tới chấn thủy và đường nối giữa 2 núm vú. Cần đặt nạn nhân trên mặt phẳng cứng để bảo đảm lực ép xuống tác động đúng chỗ. “Khi thổi ngạt, nhiều người thắc mắc “tôi thở ra carbonic, làm sao cung cấp ôxy cho nạn nhân” nhưng thực tế cơ thể người hít vào không khí với 21% - 23% ôxy nhưng chỉ sử dụng 5% -6%, nên tỉ lệ ôxy còn lại trong hơi thở vẫn đủ để cứu sống người bị nạn” - BS Ninh giải thích. |
Và những câu hỏi cần được trả lời là: Nhịn ăn uống như vậy có cơ sở khoa học không? Con người có thể nhịn thở, ăn, uống bao lâu?
Thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc
Cơ thể con người cấu tạo với 60% nước, 6% chất khoáng, 16% chất béo, 18% chất đạm. Đây là một bộ máy sinh học rất tinh vi phức tạp với nhiều cơ quan, hệ thống khác nhau… Muốn hoạt động, bộ máy “người” phải được cung cấp năng lượng, thông qua sự chuyển hóa, “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn, thức ăn.
Hệ hô hấp, hít thở, là nguồn cung cấp oxy cho việc “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn tạo ra năng lượng và tống khứ chất thải cachonic ra bên ngoài. Hệ tiêu hóa cung cấp “nhiên liệu” là năm nhóm thức ăn cần thiết: carbohydrate (đường, bột), chất đạm (protein), chất béo (dầu, mỡ), chất khoáng, và các vitamin cho quá trình đốt cháy sinh năng lượng này. Do đó, thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc phải có để con người có thể sống.
Các nhà dinh dưỡng đã tính cụ thể nhu cầu cho mỗi kg cơ thể/ ngày: Năng lượng tối thiểu để duy trì sự sống 30 kcalo; Nước 100-150 ml; Chất đạm 1-2 gam, Chất béo 3-5 gam, Chất carbohydrate 6-10 gam. Muối khoáng và vitamin là các yếu tố vi lượng đi kèm theo các món ăn con người sử dụng.
Có thể ngưng, nhịn thở bao lâu?
Khi ngừng thở như, do ngưng tim đột ngột, ngộp thở, siết cổ, và các thương tích đột ngột khác, cơ thể sẽ thiếu oxy, và cơ quan đầu tiên bị ảnh hưởng là hệ thần kinh trung ương, não bộ. Nói chung, tổn thương thường bắt đầu sau 1 phút bị hết oxy và càng lúc càng nặng dần: Từ 30-180 giây thiếu oxy sẽ mất ý thức; sau 1 phút, tế bào não bắt đầu chết; sau 3 ba phút, nơ-ron bị tổn thương nhiều hơn, và sẽ có di chứng; sau 5 phút, cái chết sắp xảy ra; sau 10 phút, hôn mê và chắc chắn có di chứng tổn thương não lâu dài, sau 15 phút, không thể nào cứu sống.
Trong y học, mức bão hòa oxy trong máu là thước đo nguy cơ não bị tổn thương khi bị thiếu dưỡng khí oxy. Bình thường máu động mạch bão hòa oxy đến 100%, khi bảo hòa oxy còn 70% nguy cơ tổn thương não và tim bắt đầu xuất hiện và tỷ lệ nghich với độ bão hòa oxy của máu. Trong phòng mổ, độ bão hòa õy máu là một chỉ tiêu bắt buộc phải theo dõi liên tục (monitoring).
Nín thở là động thái ngưng thở tạm thời như khi lặn nước, khi bị ngạt khói, đi vùng khí độc… Người thường khỏe mạnh, trung bình có thể nín thở từ 3-5 phút. Dĩ nhiên, có những trường hợp ngoại lệ: Một số người tập luyện thường xuyên có khả năng sử dụng oxy hiệu quả hơn, cho phép não có thể chịu thiếu oxy lâu hơn. Những người thợ lặn, vận động viên thường xuyên tập luyện có thể nín thở dài hơn: Tanya Streeter, quần đảo Cayman, Anh, phá kỷ lục thế giới về lặn tự do, hít vào một hơi cô đã nín thở lặn sâu 160m trong 6 phút 16 giây. David Blaine, Chicago, Hoa Kỳ, được ghi danh kỷ lục Guiness với nín thở lâu nhất dưới nước tới 17 phút 4 giây! Y học thể thao chỉ ra rằng Tania Streeter và David Blaine đều có dung tích toàn phổi (total lung capacity, TLC) rất lớn và khả năng chịu đựng được máu có bảo hòa oxy rất thấp, người bình thường chỉ chịu đựng được với độ bảo hòa ≥70% trong khi các vận động viên này chịu được ≥ 40%.
Có thể nhịn uống mấy ngày?
Hơn 60% cơ thể người là nước, và mọi quá trình chuyển hóa, phát triển của tế bào xảy ra trong nước: là môi trường cho các phản ứng sinh hóa, điều hòa nhiệt độ cơ thể qua việc thải mồ hôi và hô hấp, chất bôi trơn cho khớp, giúp tẩy rửa và thải chất độc qua nước tiểu.v.v….
Trong cơ thể con người luôn luôn có sự cân bằng động (homeostasis) giữa lượng nước mất đi qua nước tiểu, phân, nước bọt, mồ hôi, thở, và lượng nước bù đắp lại qua thức ăn, nước uống và chuyển hóa thức ăn tạo ra. Hằng ngày, lượng nước luân chuyển, mất đi (thải ra) và thu nhận (uống vào) trung bình là 2.500 ml. Mất sự cân bằng động này con người sẽ lâm bệnh.
Mất nước (dehydration) là tình trạng nước cấp vì các bệnh lý như tiêu chảy, nôn mửa nhiều, xuất huyết, đái tháo nhạt…. Các dấu hiệu bệnh lý, bắt đầu xuất hiện khi bị mất nước từ 10% trọng lượng cơ thể, và tăng dần tỷ lệ thuận với mức độ mất nước, gồm: khô miệng, khát nước nhiều; da khô, tim đập nhanh(đánh trống ngực); tiểu ít, nước tiểu sậm, yếu cơ…..
Khi nhịn khát, cơ thể không đủ nước, nhiều hệ thống chức năng bị ảnh hưởng: Các tế bào thần kinh não, neuron, bị “teo lại” và sẽ điều khiển thận giảm lọc, nước tiểu sẽ ít đi; Hệ thống điều hòa thân nhiệt bị rối loạn, cơ thể sẽ tăng nhiệt độ gây trúng nóng; Chất điện giải bị mất cân bằng; Huyết áp thay đổi…
Theo thống kê khoa học, con người trung bình có thể nhịn uống từ 3 đến 5 ngày. Theo GS Randall K. Packer, Đại học George Washington, thời gian tối đa mà một cá nhân có thể nhịn khát là một tuần, và "trời mát có thể đi lâu hơn một chút, và trực tiếp dưới ánh sáng mặt trời sẽ ngắn hơn."
Và nhịn ăn được mấy tuần?
Hiện nay, vì lý do đạo đức, chưa có nghiên cứu khoa học về nhịn và nạn đói. Một số khảo sát về đói qua các vụ đình công, chay tịnh tôn giáo…có kết luận: Theo Archiv Fur Kriminologie con người có thể nhịn ăn từ 8-21 ngày, nhưng phải uống nước đầy đủ. Theo Tạp chí Y học Anh BMJ tuyệt thực từ 21-40 ngày sẽ có dấu hiệu đe dọa mạng sống; khi mất 10% thể trọng bắt đầu có dấu hiệu và sẽ nguy hiểm tính mạng khi mất đến 18%. Theo tạp chí Dinh dưỡng, nam giới sẽ chết khi Chỉ số khối cơ thể BMI dưới 13, và phụ nữ khi BMI dưới 11.
Lịch sử ghi nhận những trường hợp sống sót sau nhịn ăn sau: (1) Danh tướng Nguyễn Tri Phương dứt bỏ băng bó, phun thuốc và chịu đói, chịu đau đến cả tháng trời mới mất, (2) Năm 1940, Mahatma Gandhi, Ấn Độ, 74 tuổi đã sống sót qua 21 ngày tuyệt thực chỉ nhấm ít nước, (3) Trong cuộc tuyệt thực năm 1981 của các tù nhân chính trị chống lại sự hiện diện của Anh tại Đông Bắc Ai Len có người còn sống đến 73 ngày, (4) Năm 2003, ảo thuật gia David Blaine, Mỹ đã trải qua 44 ngày nhịn đói trong một hộp bằng thủy tinh dưới sông Thames ở London, (5) Năm 2006, Mitsutaka Uchikoshi, Nhật, sống sót sau 3 tuần lễ chịu đói vì rơi xuống sườn núi tuyết và rơi vào trạng thái ngủ đông (mà không có lương thực và nước sau khi những chuyên gia mô tả là rơi vào trạng thái giống như ngủ đông (hibernation) với thân nhiệt chỉ còn 22oC, (6) Năm 2011, Rita Chretien, British Columbia, dù mất đến 15 kg nhưng sống sót sau khi đói 50 ngày vì lạc trong vùng hoang dã Nevada.
Đôi điều bàn luận
Để dễ nhớ về khả năng chịu đựng của con người, chúng ta nên theo quy tắc ước lượng gần đúng “số 7” : Nín thở tối đa 7 phút, nhịn khát tối đa 7 ngày và đói ăn tối đa 70 ngày. Những trường hợp đặc biệt đương nhiên là ngoại lệ, cá biệt và “xưa nay hiếm”. Tiến sĩ Mike Stroud, giảng viên cao cấp về Y học và Dinh dưỡng, Đại học Southampton, Anh, cho rằng: "Đây là khả năng ngoại lệ, không phải là quy luật phổ quát tự nhiên”.
Theo tôi, cần phân biệt khả năng nhịn đói với nhịn đói để “cải thiện” thể chất và tinh thần. Câu chuyện “49 ngày nhịn ăn, chỉ uống nước mè đen, ngồi thiền” rất mơ hồ, thiếu cơ sở khoa học vì các lẽ: (1) một là mè đen là một thực phẩm tốt về số lượng lẫn chất lượng dinh dưỡng (carbs 26%, lipid 48%, protein 18%, khoáng và vitamin nhiều..), cho nên nước mè đen cũng là một dạng thức ăn, (2) hai là khác với nín thở và nhịn khát, nhịn ăn là một tình trạng “đảo thác sinh lý” (paraphysiology) trong đó cơ thể tự tiêu hóa chính thành phần cấu tạo cơ thể (autodigestion) để tạo ra năng lượng đầy đủ yêu cầu, và chắc chắn người nhịn đói phải sụt cân, (3) ba là các neuron của não bộ rất nhạy cảm với tình trạng thiếu năng lượng. Do đó, trong tình huống đảo thác sinh lý phải “ăn tự thân” chắc chắn sẽ không hoạt động tốt như bình thường, khó có thể “sáng ý ra” như mô tả. Các cụ ta nhận định “Tinh thần minh mẫn chỉ có trong thân thể tráng kiện” cũng không ngoài lý do này.
Thay lời kết
Hiện nay, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, các bệnh nội tiết và chuyển hóa, đặc biệt là béo phì và đái tháo đường đang tăng lên như bệnh dịch. Giảm ăn uống, tiết thực, thậm chí thỉnh thoảng nhịn ăn cũng là một phương cách tốt để giảm cân và ngừa phòng các bệnh chuyển hóa hiệu quả.
Cho đến nay, chưa có công trình khoa học nghiêm túc nào công bố tác dụng thải các loại độc tố trong cơ thể bằng cách nhịn ăn và chỉ uống nước lọc. Cũng không có tài liệu rằng Thiền và Khí công đòi hỏi phải nhịn ăn cả.
Các nhà khí công nổi tiếng Việt Nam như Lương y Vũ Quốc Trung, Lương y Phan Cao Bình, Bác sĩ Lê Văn Vĩnh đều nhận xét: “Phần lớn sự truyền miệng về nhịn ăn khi tập khí công là không có xuất xứ”; “Cả hai trường phái khí công Ấn Độ lẫn Trung Quốc đều buộc phải nhịn ăn, mà nhắc đến phương pháp dinh dưỡng hợp với dưỡng sinh bốn mùa; và “Nếu nói khí công mà nhịn ăn là phi khoa học, vì kinh tỳ (tỳ vị) là nơi vận chuyển khí từ thức ăn để đi qua kinh lạc nuôi cơ thể. Thức ăn biến thành khí gọi là thủy cốc khí, thì cần phải có thủy cốc khí (rau quả, cơm nước…) để nuôi cơ thể. Nếu thiếu nó thì cơ thể sẽ không có khí, bị diệt vong”.
Rõ ràng, hít thở, nước uống, thức ăn là nhu cầu cơ bản của cơ thể. Thiếu chúng con người không thể nào tồn tại. Nhưng cần chọn một khẩu phần ăn cân bằng về số lượng lẫn chất lượng, hợp lý, cá nhân hóa theo tuổi tác, công việc, và tình trạng sức khỏe cá nhân.
TS.BS Trần Bá Thoại
Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam