HIV là một căn bệnh thế kỷ bởi sự tấn công của virus gây bệnh vào hệ miễn dịch đang suy yếu làm cơ thể mất đi khả năng chống lại các nhiễm trùng và một số bệnh lý ác tính khác. Đây cũng là nguyên nhân gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch (AIDS) ở bất kỳ độ tuổi, giới tính nào. Show HIV lây truyền qua những đường nào?Tất cả mọi người đều có thể bị nhiễm HIV thông qua những con đường sau: Quan hệ tình dục không an toàn, không dùng bao cao su khi quan hệ tình dục. Bị dính máu hoặc dịch cơ thể của người nhiễm HIV qua các vết xước da hay bị kim tiêm dính máu nhiễm bệnh đâm phải vào người. Truyền máu hoặc các chế phẩm của máu của người nhiễm HIV. Do mẹ mang thai truyền sang cho con trong thời gian nhiễm bệnh Nhóm đối tượng mới tăng nhanh tỉ lệ lây nhiễm HIVTheo Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), trước đây lây nhiễm HIV tại Việt Nam chủ yếu qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy và lây qua đường tình dục ở nhóm phụ nữ mại dâm. Tuy nhiên, việc lây truyền qua đường quan hệ tình dục, trong đó có nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (gọi tắt: MSM), đang có xu hướng tăng mạnh trong những năm gần đây. Năm 2014, tỷ lệ nhiễm HIV trung bình trong nhóm MSM là 6,7%; đến năm 2017 tăng lên 12,2%; và đến năm 2020 là 13,3%. Nam quan hệ tình dục đồng giới đang được cảnh báo là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam hiện nay. Theo Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC), nếu trong thời kỳ đầu số ca nhiễm HIV tập trung ở nhóm tiêm chích ma túy, thì hiện nay con số gia tăng ở nhóm quan hệ đồng tính nam. Năm 2012 số ca nhiễm HIV mới được ghi nhận vào khoảng 2.000 người, đến năm 2021 con số này là gần 4.500 người. Thời kỳ đầu của đại dịch, nhóm tiêm chích ma túy nhiễm HIV là chủ yếu, đến giai đoạn hiện nay, nhóm nam quan hệ tình dục đồng tính nhiễm HIV chiếm tỷ lệ lớn, có đến 76% số ca nhiễm HIV mới được ghi nhận trong năm 2021 thuộc nhóm này. Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Thu Anh, Giám đốc Viện Nghiện cứu Y khoa Woolcock tại Việt Nam, cho biết việc gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm đồng giới nam (MSM) đã được cảnh báo hơn 5 năm trước, đây là xu hướng chung của các nước trong khu vực. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này như chưa chú trọng đầu tư cho các hoạt động dự phòng có hiệu quả, không công nhận MSM cũng là nhóm dân tồn tại như các nhóm dân khác, tỷ lệ dùng bao cao su thấp, tỷ lệ bán dâm cao, tỷ lệ bao phủ của các hoạt động dự phòng thấp dẫn đến tỷ lệ HIV tăng.
Quan hệ phức tạp và không an toàn dẫn đến lây nhiễm HIV ở nhóm MSMTheo BS.CKI Nguyễn Minh Thuận (Bệnh viện đa khoa Quốc tế Nam Sài Gòn), lây nhiễm HIV qua đường quan hệ tình dục là một trong những con đường chính làm tăng tỷ lệ nhiễm HIV. Trong đó, quan hệ đồng giới nam - nam (MSM) luôn phức tạp và tiềm ẩn những nguy hiểm lây nhiễm HIV. Quan hệ tình dục dương vật - hậu môn: Quan hệ tình dục qua đường hậu môn mang đến nguy cơ lây nhiễm HIV cao nhất. Do niêm mạc hậu môn mỏng, niêm mạc trực tràng có nhiều mao mạch, dễ bị tổn thương, dễ chảy máu, hậu môn cũng không có các tuyến tiết chất nhờn để bôi trơn nên dễ bị trầy xước. Thông qua những vết thương đó, virus HIV sẽ xâm nhập từ người bị nhiễm HIV sang người lành. Quan hệ tình dục qua đường hậu môn không sử dụng chất bôi trơn cũng như bao cao su sẽ gây trầy xước hậu môn khiến virus HIV dễ dàng xâm nhập vào cơ thể đối phương. Cùng quan điểm, bác sĩ Calvin Q Trịnh (Bệnh viện Chỉnh hình và Phục hồi chức năng TP.HCM) cho biết sở dĩ số ca HIV tăng trong nhóm đồng tính nam là do quan hệ tình dục không dùng bao cao su qua ngã hậu môn. Thường nhóm này không sử dụng bao cao su và hậu môn cũng không đúng chức năng để quan hệ tình dục, dẫn đến niêm mạc, cơ dễ tổn thương, lây lan bệnh qua đường máu. "Thường âm đạo phụ nữ rộng hơn, nhiều nếp gấp cơ chứ không phẳng, và có tuyến bartholin tiết dịch nhờn. Còn khi quan hệ qua hậu môn không dùng bao cao su hay gel bôi trơn thì việc cọ xát này gần như 99% gây tổn thương niêm mạc hậu môn và dương vật, không tránh khỏi việc lây nhiễm HIV", bác sĩ Calvin Q Trịnh phân tích. Quan hệ dương vật - dương vật: Vi rút HIV có rất nhiều trong tinh dịch, vì vậy hành động cọ xát dương vật vào nhau cũng khiến bệnh lây truyền. Thêm nữa, đầu dương vật chỉ được bảo vệ bởi lớp niêm mạc mỏng chứ không phải lớp da thường, vì vậy trong quá trình cọ xát, âu yếm, có thể tạo ra những vết trầy xước, tổn thương mà mắt thường không nhìn thấy được cũng vô tình tạo môi trường cho virus HIV xâm nhập. Quan hệ miệng (oral sex): Mặc dù quan hệ bằng miệng có tỷ lệ nhiễm bệnh ít hơn nhưng nếu người nhiễm HIV bị lở miệng, chảy máu chân răng hay loét miệng thì cũng sẽ có khả năng lây bệnh cho người còn lại. Bác sĩ Thuận cho biết thêm, hiện nay nhiều cặp đồng tính nam đã sử dụng chất bôi trơn khi quan hệ tình dục vừa để tăng khoái cảm vừa để tránh việc xây xát. Thậm chí, họ đã coi chất bôi trơn như “thần dược”, có thể ngăn ngừa virus HIV và quên luôn việc sử dụng bao cao su. "Đây là một suy nghĩ thiếu căn cứ, không khoa học. Chất bôi trơn có thể làm giảm nguy cơ trầy xước chứ không hoàn toàn loại bỏ, nhất là khi quan hệ mạnh. Mặt khác, một tỷ lệ nhất định có xu hướng quan hệ tình dục không an toàn, thường xuyên thay đổi bạn tình, tiêm chích ma túy, quan hệ tình dục với cả nam và nữ. Đường lây của nhóm thường chồng chéo nên tình trạng khó kiểm soát hơn", bác sĩ Thuận chia sẻ.
Theo bác sĩ Thuận, hiện nay, Y học vẫn chưa tìm ra vắc xin và thuốc đặc trị bệnh HIV. Tuy nhiên, vẫn có rất nhiều loại thuốc được sử dụng để làm chậm quá trình diễn tiến của bệnh, mặc dù bệnh không thể khỏi hoàn toàn. Bệnh nhân cần phải xét nghiệm máu vài tuần một lần hoặc vài tháng một lần để kiểm tra số lượng vi rút và đánh giá ảnh hưởng của virus đến cơ thể của người bệnh như thế nào. Nếu đã nhiễm HIV, người bệnh dù đang dùng thuốc ARV, thuốc được sử dụng trong điều trị cho người nhiễm HIV hiện nay là tên viết tắt của loại thuốc có tác dụng gây ức chế, giảm sự phát triển của virus trong cơ thể người bệnh. Virus vẫn sống bên trong một nhóm tế bào được gọi là ổ chứa HIV. Nếu bệnh nhân ngừng dùng ARV, virus trong ổ chứa có thể tăng đột biến trở lại. Chính vì vậy, hiện tại vẫn chưa có cách chữa khỏi hoàn toàn khi bị lây nhiễm HIV, bác sĩ Thuận chia sẻ thêm Về thuốc điều trị ARV, yêu cầu người nhiễm HIV phải điều trị liên tục, suốt đời, uống đúng đủ liều lượng và thời gian theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để đạt được hiệu quả cao nhất cho người bệnh. Khi điều trị đúng phác đồ bằng thuốc ARV, sau khoảng 3 tháng nồng độ virus trong cơ thể người nhiễm HIV sẽ giảm mạnh và dần được cải thiện sức khỏe. Tin liên quanBác sĩ Nguyễn Trí Dũng, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (HCDC) cho biết thông tin trên tại Hội nghị Tổng kết Hành trình 30 năm phòng chống HIV/AIDS và cơ hội kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030 tại TP HCM, ngày 14/1. Theo ông Dũng, hàng năm thành phố phát hiện thêm khoảng 5.500 người nhiễm HIV. Nhóm người trẻ tuổi, nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) là nguồn lây nhiễm chủ yếu, chiếm 50 đến 60%. Đến 84% người nhiễm mới trong 6 tháng qua thuộc nhóm này. Nhóm này có tải lượng virus, tức lượng virus trong cơ thể, cao, hơn 1.000 virus trên một ml máu. Điều đó cho thấy tỷ trọng lây nhiễm HIV do MSM tăng đột biến. Cách đây 10 năm, tỷ lệ MSM nhiễm HIV chỉ 1,7% số ca nhiễm, ít hơn rất nhiều so với nhóm người tiêm chích ma túy, nữ mại dâm. "Những đợt dịch cấp tính xuất phát từ nhóm MSM nguy cơ bùng phát", theo bác sĩ Dũng. Thách thức của cơ quan chức năng là tiếp cận với nhóm đối tượng này. Họ phần lớn là người có vị trí xã hội, yêu cầu bảo mật danh tính. Do đó, cơ quan chức năng cần phải có giải pháp quyết liệt, cụ thể và đặc thù hơn. Trong số những người nhiễm mới, khoảng 30% người mang tải lượng virus cao. Họ cũng không biết mình bị nhiễm nên tiếp tục có hành vi lây HIV cho bạn tình, bạn chích, trở thành nguồn lây nhiễm HIV cấp (F0). "Nếu không truy vết và cắt đứt được chuỗi lây truyền từ F0 sang những bạn tình của họ, mục tiêu kiểm soát đại dịch khó hoàn thành", bác sĩ Dũng nhấn mạnh. Bác sĩ Nguyễn Trí Dũng chia sẻ người nhiễm HIV mới ở TP HCM hiện nay chủ yếu là MSM. Ảnh: Thư Anh. Ngoài ra, trong số bệnh nhân đang điều trị HIV/AIDS bằng thuốc ARV, khoảng 3 đến 5% bỏ điều trị. Họ cùng nhóm người dương tính với HIV chưa được phát hiện, chưa điều trị, mang tải lượng virus cao, cũng sẽ là những F0 đáng báo động. Trao đổi với VnExpress, bác sĩ Nguyễn Lê Như Tùng, Trưởng phòng Chỉ đạo tuyến, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP HCM, cho biết ông và đồng nghiệp khoa Nhiễm E đã thực hiện một khảo sát trên 428 bệnh nhân HIV điều trị nội trú tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới từ tháng 3 đến tháng 7/2020. Kết quả khảo sát, gần 100 bệnh nhân HIV là nam, có quan hệ tình dục đồng giới không an toàn. 153 người hoàn toàn không biết mình dương tính với HIV mặc dù đã chuyển sang giai đoạn nặng AIDS. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến gia tăng ca nhiễm mới. Thực tế tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới, từ năm 2017 đến nay, số bệnh nhân nhập viện điều trị nội trú tăng chứ không giảm. Năm 2017 và 2018 trung bình tăng thêm 110 ca mỗi năm. Năm 2019 tăng ít hơn, 27 trường hợp. "Công tác khám sàng lọc người nhiễm HIV trong cộng đồng dường như chưa đạt được mục tiêu", bác sĩ Tùng nói. Thành viên mạng lưới cộng đồng của HDCD (trái) tư vấn dự phòng PrEP cho người dân. Ảnh: Thư Anh. Để thực hiện mục tiêu lớn là chấm dứt đại dịch HIV/AIDS tại TP HCM vào năm 2030, các chuyên gia khuyến cáo phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Chìa khóa quan trọng nhất là dự phòng lây nhiễm và điều trị ARV. Đặc biệt, tập trung mở rộng dự phòng cho nhóm nguy cơ lây nhiễm chính - MSM bằng thuốc PrEP. Từ năm 2017, thành phố đã thực hiện thí điểm điều trị dự phòng bằng PrEP tại các trung tâm y tế quận huyện cho nhóm MSM. Ba năm sau, thành phố quản lý 30 cơ sở y tế thực hiện tư vấn, chuyển điều trị dự phòng cho 7.800 người nguy cơ cao, chủ yếu là MSM, người chuyển giới có bạn tình nhiễm HIV. Cơ quan chức năng và mạng lưới tổ chức cộng đồng cần chủ động tiếp cận, tăng cường xét nghiệm phát hiện ca nhiễm mới. Khi một người phát hiện dương tính, họ phải được tư vấn và hỗ trợ điều trị ARV ngay trong ngày, duy trì điều trị bền vững, tránh lây truyền cho người khác. Thành phố đồng thời tổ chức truy vết nhanh chóng, chính xác bạn tình, bạn chích của người nhiễm, cắt đứt các chuỗi lây nhiễm. Thành phố cần liên kết vùng với các tỉnh thành lân cận, phối hợp chấm dứt đại dịch HIV. Thư Anh |
