+ Vạch ranh giới (tách) giữa phần phụ đứng ở phần đầu hay ở giữa câu với phần chính của câu (tách bộ phận phụ ra khỏi nòng cốt câu). Ví dụ: Hôm nay, tôi đi học. Chiếc bút mực, bao lâu nay, vẫn theo tôi. + Tách các bộ phận cùng loại với nhau (bộ phận song song) Ví dụ: Quần áo, giày dép được sắp xếp gọn gàng, ngăn nắp. + Tách các vế trong câu ghép Ví dụ: Trời mưa to, đường ngập nước. + Dùng để liệt kê một loạt các sự vật nối tiếp nhau. Ví dụ: Dây đàn bầu có thể gợi trong ta: yêu, ghét, nhớ thương, hờn giận và hi vọng. + Tách phần chú thích ra khỏi nòng cốt câu Ví dụ: Đuốc, cậu bé liên lạc của tiểu đội, đi quanh bốt một lượt. + Tách các từ ngữ, về mặt ngữ pháp không liên quan đến thành phần câu (từ nêu cảm xúc, từ hỏi, từ chêm xen, từ khẳng định, phủ định). Ví dụ: Vâng, cháu nó ở nhà.
- Dấu chấm hỏi dùng để kết thúc câu hỏi. Ví dụ: Môn học nào bạn yêu thích nhất? Khi câu hỏi làm thành một vế của câu ghép có thể không dùng dấu chấm hỏi. Ví dụ: Lan có ở nhà hay không, tôi không biết. - Cách đọc: Khi đọc cần nhấn mạnh vào nội dung hỏi. - Cách viết: Sau dấu chấm hỏi bắt đầu một câu khác phải viết hoa chữ cái đầu câu.
- Dấu chấm than còn gọi là dấu chấm cảm, là dấu câu đặt ở cuối câu cảm hoặc câu khiến. Ví dụ: Thành phố mình đẹp quá! Đẹp quá đi! Cậu hãy đạp xe nhanh lên đi!
- Dấu chấm phẩy dùng để: + Ngăn cách các vế trong câu ghép đẳng lập Ví dụ: Đất nước ta giàu đẹp; nhân dân ta cần cù. + Tách các nhóm ý hoặc ý lớn trong một câu khi chúng có sự khác biệt nào đó với nhau. Ví dụ: Nó lấy đầu nén đất của tổ nhiều lần cho chắc rồi san bằng; không thể nhận ra tổ dế ở chỗ nào nữa. + Phân tách các ý lớn có tác dụng liệt kê. Ví dụ: Những cảnh tuyệt đẹp của đất nước hiện ra: cánh đồng với những đàn trâu thung thăng gặm cỏ; dòng sông với những đoàn thuyền ngược xuôi. + Khi các vế có tác dụng bổ sung cho nhau. Ví dụ: Sáng tạo là vấn đề rất quan trọng; không sáng tạo không làm cách mạng được. + Dùng để tách các bộ phận đẳng lập với nhau. Ví dụ: Nó mua sách, vở; chăn, màn. - Cách đọc: Khi đọc phải ngắt hơi ở dấu chấm phẩy, quãng ngắt dài hơn so với dấu phẩy và ngắn hơn so với dấu chấm.
- Dấu hai chấm dùng để: + Báo hiệu bộ phận câu đứng sau nó là lời dẫn trực tiếp của người khác (dẫn lời nói của các nhân vật) thường dùng kết hợp với dấu ngoặc kép hoặc dấu gạch ngang đầu dòng. Ví dụ: a) Hải reo lên: “A, mẹ đã về!”
- Còn đứa bị điểm không, nó tả như thế nào? + Báo hiệu bộ phận câu đứng sau nó là lời giải thích cho bộ phận đứng trước Ví dụ: Cảnh vật xung quanh tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. + Dấu hai chấm đặt trước khi liệt kê các sự vật cần được giải thích. Ví dụ: Ở trường, em được học rất nhiều môn: Toán, Tiếng Việt, Đạo đức,...
- Dấu gạch ngang dùng để: + Đánh dấu chỗ bắt đầu lời nói của nhân vật trong đối thoại. Ví dụ: Thấy tôi sán đến gần, ông hỏi tôi : - Cháu con ai ? - Thưa ông, cháu là con ông Thư. + Dấu gạch ngang đánh dấu phần chú thích trong câu văn. Ví dụ: Cái đuôi dài - bộ phận khỏe nhất của con vật kinh khủng dùng để tấn công - đã bị trói xếp vào bên mạng sườn. + Đặt trước bộ phận liệt kê Ví dụ: Năm nay, nó sẽ phấn đấu về các mặt: - Học tập - Thể dục thể thao. + Dùng để đặt giữa các con số, nối tên các địa danh, tổ chức có liên quan đến nhau Ví dụ: Năm học 2019 - 2020 Tuyến đường sắt Hà Nội - Thành phố Hồ Chí Minh.
- Dấu ngoặc đơn dùng để: + Chỉ ra nguồn gốc trích dẫn Ví dụ: Không có gì quý hơn dộc lập tự do. (Hồ Chí Minh) + Đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm). Ví dụ: Cô bé nhà bên (có ai ngờ) Cũng vào du kích. + Nêu ra một tên khác Ví dụ: Trước ngày cách mạng Phan Văn San (Phan Bội Châu) vừa đi học vừa dạy học. + Dấu ngoặc đơn còn nêu lên chức vụ, nghề nghiệp, đặc điểm. Ví dụ: Ông Nguyễn Xuân Phúc (Thủ tướng Chính phủ) đến thăm Vĩnh Phúc. + Nêu nguồn gốc, địa chỉ Ví dụ: Nhà vô địch trong cuộc thi đường lên đỉnh Olympia 2019 là Trần Thế Trung (THPT Chuyên Phan Bội Châu, Nghệ An)
- Dấu ngoặc kép dùng để: + Dấu ngoặc kép thường dẫn lời nói trực tiếp của nhân vật hoặc của người nào đó. Ví dụ: Bác tự cho mình là “người lính vâng lệnh quốc dân ra mặt trận” là “đầy tớ trung thành của nhân dân” Nếu lời nói trực tiếp là một câu trọn vẹn hay một đoạn văn thì trước dấu ngoặc kép ta thường phải thêm dấu hai chấm. Ví dụ: Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: "Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.” + Đánh dấu tên gọi của một tác phẩm Ví dụ: Tác phẩm “Hòn Đất” của Anh Đức + Dấu ngoặc kép còn được dùng để đánh dấu những từ ngữ được dùng với ý nghĩa đặc biệt (những từ ngữ trong ngoặc kép phải hiểu theo nghĩa khác với nghĩa vốn có của nó hoặc hiểu theo nghĩa ngược lại, mỉa mai). Ví dụ: a) Có bạn tắc kè hoa Xây “lầu” trên cây đa
- Dấu chấm lửng còn gọi là dấu ba chấm, dùng để: + Biểu thị lời nói bị đứt quãng vì xúc động Ví dụ: Ông cụ đã ra đi rồi sao. Thật không ngờ… + Ghi lại chỗ kéo dài của âm thanh Ví dụ: Bỗng một tiếng ầm...ầm....ầm... rung động không gian. + Chỉ ra rằng người nói chưa hết Ví dụ: Ô hay, có điều gì bố con trong nhà bảo nhau chứ sao lại… + Biểu thị ý liệt kê chưa hết Ví dụ: Biển có nghìn thứ cá như: cá thu, cá nhụ, cá song, cá hồi,... + Để chỉ ra rằng lời dẫn trực tiếp bị lược bớt một số câu (khi đó dấu chấm lửng thường được đặt trong dấu ngoặc đơn hoặc ngoặc vuông) Ví dụ: Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có (…). - Cách đọc: Khi đọc đến dấu chấm lửng phải ngắt đoạn. BÀI TẬP VẬN DỤNG Bài 1. Điền dấu chấm, dấu phẩy vào chỗ thích hợp trong đoạn văn sau:
Bài 2. Điền dấu câu thích hợp vào đoạn văn sau: Sau một chuyến đi xa người ông mang về bốn quả đào ông bảo vợ và các cháu - Quả to này xin phần bà Ba quả nhỏ hơn phần các cháu Bữa cơm chiều hôm ấy ông hỏi các cháu: - Thế nào các cháu thấy đào có ngon không Bài 3. Cho đoạn văn: Nó không tả, không viết gì hết. Nó nộp giấy trắng cho cô. Hôm trả bài, cô giận lắm. Cô hỏi: “Sao trò không chịu làm bài?” Nó cứ làm thinh. Mãi sau nó mới bảo: “Thưa cô, con không có ba”. Nghe nó nói, cô con sững người. Té ra ba nó hi sinh từ khi nó mới sanh. Cô mới nhận lớp nên không biết, ba ạ, cả lớp con ai cũng thấy buồn. Lúc ra về, có đứa hỏi: “Sao mày không tả ba của đứa khác?” Nó chỉ cúi đầu, hai giọt nước mắt chảy dài xuống má.
Bài 4. Tìm chỗ sai trong việc dùng dấu ngoặc kép và sửa lại
Bài 5. Đặt dấu hai chấm thích hợp trong mỗi câu sau. Nêu tác dụng của từng dấu hai chấm
- A! Cá heo nhảy múa đẹp quá!
Bài 6. Nêu tác dụng của dấu gạch ngang trong đoạn sau: Sáng tháng chạp. Trời rét căm căm. Chợt tôi thấy bên đường, trước mặt tôi, một em bé trai quãng mười tuổi. Em đi đầu trần, mặt mũi đỏ ửng lên vì rét. Hai tay thủ trong túi, em đi rất nhanh. - Chào bác - Em bé nói với tôi. - Cháu đi đâu vậy? - Tôi hỏi em. - Thưa bác, cháu đi học. - Sáng nay rét lắm. Thế mà cháu vẫn đi à? - Thưa bác, vâng. Rét lắm, mà nhà cháu lại không đốt lò sưởi. Chúng cháu rét cóng cả người. Bài 7. Nêu tác dụng của dấu chấm lửng ttrong các câu sau:
- Bẩm… quan lớn… đê vỡ mất rồi! Bài 8. Đặt dấu chấm phẩy vào chỗ thích hợp trong các câu sau và nêu tác dụng:
Bài 9. Tách đoạn văn sau ra thành nhiều câu đơn. Chép lại đoạn văn và điền dấu câu thích hợp. Một con Dê Trắng vào rừng tìm lá non bỗng gặp Sói Sói quát dê kia mi đi đâu Dê Trắng run rẩy tôi di tìm lá non trên đầu mi có cái gì thế đầu tôi có sừng tim mi thế nào tim tôi đang run sợ… |
