Nhiều người cho rằng, sử dụng thuốc Đông y là phương pháp chữa bệnh hiệu quả, an toàn, ít gây tác dụng phụ. Tuy nhiên, nếu sử dụng thuốc không đúng phương pháp, liều lượng, có thể gây dị ứng, ngộ độc thuốc, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, tính mạng của người bệnh.
 Để đảm bảo an toàn, người bệnh cần tuân thủ đúng nguyên tắc, liều lượng, cách dùng thuốc theo chỉ dẫn của thầy thuốc. Trong ảnh: Thầy thuốc Vũ Văn Quỳ, thôn Bắc Cường, thị trấn Thổ Tang (Vĩnh Tường) bắt mạch cho bệnh nhân. Ảnh: Kim Ly Những năm qua, tại các bệnh viện, cơ sở y tế trên địa bàn tỉnh ghi nhận nhiều ca bị ngộ độc, dị ứng sau khi sử dụng thuốc Đông y. Theo thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Văn Huy, Trưởng Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa tỉnh, từ đầu năm 2017 đến nay, bệnh viện tiếp nhận và điều trị 3 ca bị ngộ độc do sử dụng thuốc Đông y không đúng cách. Trường hợp thứ nhất là ông Phan Văn G ở xã Yên Phương (Yên Lạc) bị ngộ độc củ ấu tàu. Theo người nhà bệnh nhân, sau khi ăn cháo nấu với củ ấu tàu, bệnh nhân có biểu hiện chóng mặt, buồn nôn, cơ thể mệt mỏi. Bác sĩ Huy cho biết: "Củ ấu tàu thường được dùng trong Đông y làm rượu thuốc để xoa bóp, chữa các chứng đau, tê, nhức mỏi. Tuy nhiên, trong thành phần của nó có chứa aconitin là một chất độc. Bệnh nhân tự ý sử dụng củ ấu tàu không có sự chỉ định của bác sĩ gây ngộ độc, nếu không cấp cứu kịp thời có thể gây nguy hiểm tới tính mạng". Một trường hợp khác là 2 bệnh nhân Nguyễn Thị H và Trần Văn L ở xã Yên Lập (Vĩnh Tường) được người nhà đưa vào bệnh viện trong tình trạng đau bụng, buồn nôn, hoa mắt, chóng mặt. Sau khi khám, bác sĩ chẩn đoán các bệnh nhân bị ngộ độc do sử dụng rượu ngâm rễ cây Thương lục. Cây Thương lục chứa chất độc phytolaccatoxin. Khi cơ thể hấp thu lượng lớn chất độc này sẽ có cảm giác tê đầu lưỡi, đau bụng, vã mồ hôi, nôn mửa, tụt huyết áp, co giật, tim đập nhanh, tinh thần hoảng hốt, nếu không cấp cứu kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Trong Đông y, Thương lục là vị thuốc có tính lạnh, vị đắng, có tác dụng chữa phù thũng, thông đại tiểu tiện, xơ gan cổ trướng, viêm loét cổ tử cung... Tuy nhiên, do củ của cây Thương lục có hình dáng rất giống với củ nhân sâm khiến nhiều người lầm tưởng nên đã sử dụng để ngâm rượu uống. Theo ông Nguyễn Văn Hùng, Chủ tịch Hội Đông y tỉnh, thuốc Đông y là loại thuốc có nguồn gốc từ động vật, thực vật và khoáng vật, dân gian thường gọi là thuốc Nam và thuốc Bắc. Thuốc Nam là loại thuốc có nguồn gốc từ trong nước, còn thuốc Bắc có xuất xứ từ Trung Quốc. Ngoài ra, còn có một số loài thực vật có tác dụng chữa bệnh được sử dụng trong dân gian. Các bài thuốc Đông y chủ yếu là bồi bổ khí huyết, tăng cường sức khỏe, để xảy ra dị ứng, ngộ độc chủ yếu là do cơ địa của người bệnh không thích ứng với loại thuốc đó. Ví dụ, theo Đông y, bệnh hàn phải dùng thuốc ôn nhiệt, bệnh nhiệt tùy mức độ mà dùng thuốc hàn, lương. Nếu sử dụng ngược lại sẽ gây tác dụng không tốt. Ngoài ra, việc bào chế và bảo quản thuốc không đúng cách cũng là nguyên nhân quan trọng gây dị ứng, ngộ độc thuốc. Một số loại thuốc có nguồn gốc từ thực vật, động vật có độc tính mạnh cần được bào chế đúng cách để thải độc và tăng tác dụng của thuốc trước khi sử dụng. Trong quá trình bào chế, để dược liệu không bị mốc, các thầy thuốc thường sử dụng phương pháp sấy lưu huỳnh. Tuy nhiên, việc sấy lưu huỳnh không đảm bảo thời gian và nồng độ trong giới hạn cho phép cũng để lại độc tố trong thuốc. Ngoài ra, việc sử dụng chất bảo quản cũng làm cho thuốc mất an toàn. Nhiều người sử dụng thuốc theo kinh nghiệm dân gian hoặc do người khác mách bảo mà không có sự chỉ dẫn của thầy thuốc dẫn đến việc uống nhầm thuốc, gây tác dụng ngược. Ví dụ, cây trinh nữ hoàng cung có rất nhiều loại nhưng chỉ có một loại chữa được bệnh u xơ tử cung. Tương tự, nhiều người thường nhầm lẫn giữa cây xạ đen và cây xạ lai, nhưng chỉ có cây xạ đen mới có tác dụng điều trị ung thư, hoặc nhầm nhân sâm quý hiếm với củ ấu tàu chứa độc tính... Ngoài ra, việc sử dụng không đúng liều lượng thuốc cũng gây nguy hại tới sức khỏe của người bệnh. Cũng theo ông Nguyễn Văn Hùng, khi bị dị ứng, ngộ độc thuốc Đông y, người bệnh thường có các triệu chứng: Ngứa, nổi mề đay, tiêu chảy, chóng mặt, buồn nôn, cơ thể mệt mỏi; trường hợp nặng thường biểu hiện khó thở, tụt huyết áp, suy gan, thận hoặc có thể dẫn đến tử vong. Thực tế, dị ứng thuốc Đông y thường nặng hơn so với các loại thuốc khác vì có cả tổn thương nội tạng, mặt khác, do có nhiều vị thuốc nên các bác sĩ rất khó phát hiện bệnh nhân bị dị ứng với thành phần nào của thuốc, khiến việc điều trị gặp nhiều khó khăn. Do vậy, để đảm bảo an toàn khi dùng thuốc, người bệnh nên tuân thủ đúng nguyên tắc, liều lượng, cách dùng… theo sự chỉ dẫn của thầy thuốc. Khi phát hiện cơ thể có các triệu chứng nêu trên cần tới ngay cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu, điều trị kịp thời. Bạch Nga
Nên uống nóng, uống ấm hay uống lạnh? Thường khi sắc thuốc xong, chắt nước thuốc ra bát, đợi một lát để thuốc nguội đến độ vừa phải, không nóng không lạnh rồi uống như vậy gọi là uống ấm. Cách uống này hay được sử dụng hơn cả vì rất hợp sinh lý. Nhưng với những bệnh nhân bị chứng hàn như cảm mạo phong hàn, đau bụng đi ngoài do lạnh... muốn nâng cao tác dụng tán hàn của thuốc thì phải uống nóng.
Ngược lại, với những bệnh nhân bị chứng nhiệt như sốt sao, môi khô họng khát, miệng lưỡi lở loét, đại tiện táo, tiểu tiện sẻn đỏ... thì phải đợi cho thuốc thật nguội mới uống nhằm mục đích tăng cường hiệu quả thanh nhiệt của dược liệu. Các vị thuốc cần phải uống ấm thường có dược tính tương đối ôn hòa lấy công dụng tư bổ điều lý làm trọng, khi sắc hay dùng lửa nhỏ (văn hỏa). Các vị thuốc cần phải uống nóng thường có dược tính ôn nhiệt, khi sắc phải dùng lửa to (vũ hỏa), sắc nhanh. Đối với các vị thuốc cần phải uống lạnh thường có dược tính hàn lương, khi sắc thời gian kéo dài hơn một chút. Nên uống vào lúc nào? Thuốc có hiệu quả hay không ngoài việc dùng đúng bệnh và sắc đúng cách còn phụ thuộc vào thời gian uống thuốc có hợp lý hay không. Để hấp thu tốt và phát huy tác dụng cao nhất, các thuốc tư bổ nên uống vào sáng sớm khi chưa ăn sáng. Các thuốc có công dụng kiện tỳ, tả hạ (tẩy xổ), khu trùng (trừ giun) nên uống khi bụng đói, trước khi ăn; các thuốc tiêu thực và có phản ứng kích thích dạ dày, ruột nên uống sau bữa ăn; các thuốc thăng đề (đưa lên trên) và ôn lương bổ khí nên uống vào khoảng thời gian từ sáng sớm đến trước giữa trưa; các thuốc tư âm dương huyết, thuốc thanh tả phục hỏa ở âm phận nên uống vào buổi tối; các thuốc trừ tà ở khí phận và dương phận nên uống vào sáng sớm... Làm gì để hạn chế cảm giác buồn nôn khi uống thuốc? Những người uống thuốc sắc Đông y lần đầu thường có cảm giác buồn nôn, thậm chí có thể nôn ngay lập tức, đặc biệt là khi uống các thuốc thanh nhiệt giải độc có vị đắng. Để hạn chế tình trạng này, trước tiên phải hết sức bình tĩnh, thư giãn thần kinh, không nóng vội, chú ý độ ấm của thuốc và cách uống trước hay sau bữa ăn rồi uống một ngụm nhỏ, ngậm trong miệng một lát để tạo cảm giác thích ứng, sau đó từ từ nuốt xuống họng. Khi uống hết, nên dùng một chút nước ấm tráng miệng. Ngoài ra, hòa thêm vào bát thuốc một ít nước gừng tươi cũng có thể đem lại hiệu quả chống nôn và buồn nôn ở một mức độ nhất định. Có nên uống đông dược và tân dược cùng một lúc? Tốt nhất là nên uống cách xa nhau vì nhiều loại thuốc tây và thuốc ta không thể cùng uống một lúc. Ví như các vị thuốc như đào nhân, hạnh nhân có chứa nitriglycoside thì không nên uống cùng các tân dược thuộc nhóm an thần, gây mê, gây tê vì có thể gây ức chế trung tâm hô hấp và rối loạn chức năng gan. Các thuốc cường tim thuộc nhóm digitalis không được uống cùng với các dược liệu như trúc đào, vạn niên thanh, vì có thể gây rối loạn nhịp tim. Các thuốc thuộc nhóm sulfanilamide không nên uống cùng các dược liệu có chứa acid hữu cơ như bồ công anh, xuyên khung, ngũ vị tử, ô mai... vì có thể gây nên sỏi đường tiết niệu và chứng đái ra máu. Kháng sinh thuộc nhóm tetracyclin không nên uống cùng một lúc với các vị thuốc có chứa nhiều canxi, magiê và nhộm nhôm như thạch cao, mẫu lệ... vì sẽ làm giảm hiệu lực của tetracyclin, hình thành các hợp chất kim loại bền vững ở đường ruột làm ảnh hưởng đến quá trình hấp thu và tiêu hóa thức ăn. Nên kiêng cữ ăn uống như thế nào? Kiêng cữ về ăn uống khi dùng thuốc đông y là một điều rất cần thiết. Bởi lẽ, theo quan niệm của y học cổ truyền, thức ăn cũng là những vị thuốc, cho nên nếu ăn uống không hợp lý thì có thể làm ảnh hưởng đến hiệu lực của đơn thuốc và sức khỏe của người bệnh. Tuy nhiên, do hạn chế về kiến thức, nhiều thầy thuốc bắt bệnh nhân kiêng quá nhiều thứ như tôm, cua, ốc, thịt gà, rau muống... một cách cứng nhắc. Trên thực tế, việc kiêng cữ về ăn uống phải tùy thuộc vào 2 yếu tố: một là các món ăn kỵ với các vị thuốc đang dùng, ví dụ bạch linh kỵ giấm, miết giáp kỵ thịt gà.... Hai là các thức ăn chống lại tác dụng của thuốc, ví dụ đang uống thuốc trị chứng hàn thì phải kiêng các thức ăn mát lạnh... Như vậy, về vấn đề này, việc tuân thủ theo chỉ dẫn của thầy thuốc có chuyên khoa là hết sức quan trọng. Ít ai biết Việt Nam sở hữu loài sâm hiếm còn tốt hơn cả sâm Triều Tiên, Hàn Quốc, có tác dụng rất tốt với bệnh nhân ung thư. Vườn nhà của mỗi gia đình có nhiều cây thuốc chữa bệnh thần kỳ nhưng ít ai biết. Phát hiện sỏi thận, nam bệnh nhân từ chối điều trị tây y về nhà uống thuốc nam. Sau hơn 1 năm điều trị, một bên thận bị teo và suy thận cấp. Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm do virut, truyền bệnh là muỗi. Bệnh hay gặp vào tháng 7, 8, 9. “Em thấy tự hào vì vừa giữ được nghề gia truyền của ông bà, vừa được giúp đỡ các bệnh nhân nghèo khỏi bệnh” – cử nhân kinh tế 8X ra trường chọn con đường… bốc thuốc nam chia sẻ. Võ sư - Thầy thuốc Nguyễn Thanh Tùng |
